ÖNEMLİYDİLER VE HÂLÂ DA ÖNEMLİLER…[*]

                                                                                  “Irmağı takip eden,                                    ...

                                                                                 “Irmağı takip eden,                                                                                    denizi bulur.”[1]

İktidar sahipleri siyaset alanını kendi yöntemleriyle biçimlendirerek varlıklarını sürdürürler ki, hegemonyaları da zorbalıkları da bunun içindir…

Yöntemleriyse basittir aslında; iki adım ileri, bir adım geri sarmalında susturmak, yok etmek…

Aydınlara, düşünürlere, bilim insanlarına dayatılan dogmatik düşünce kalıplarında ifadesini bulan esaret zincirlerinin, hapishanelerinin kavranması ve aşılması çok önemlidir…

Hayatın “medreseleşti(rildi)ği” gidişatta aslolan eleştirel itirazdır; fetvalara boyun eğmemektir…

Tıpkı Karl Marx’ın Arnold Ruge’ye mektubundaki (1843), “Var olan her şeyin acımasız eleştirisini kastediyorum. Hem eleştirinin varacağı sonuçlardan, hem de iktidarlarla çatışmaktan korkmamak anlamında acımasız eleştiriden bahsediyorum,” haykırışındaki üzere…

Eleştiri, bilgi paylaşarak çoğaltmak özelliği taşırken; başkaldırı için eleştiri ve itiraza muhtaç ve mecbur olduğumuz bir an dahi unutulmamalıdır…

Başkaldırı için eleştiri ve itiraz bunun için önemliydi; hâlâ da çok önemli ve elzemdir…

Bunu için “Eleştirmek ve eleştirilmek, oluşumunun her evresinde Marksizmin hayatiyet kaynağı oldu,” derdi 29 Nisan 2013’de yitirdiğimiz Nail Satlıgan da…

Bu özelliğiyle O; “İktisat Fakültesi’nde Marksist ekolü ayakta tutanların başındaydı.”[2]

Tıpkı aynı fakülteden Sencer Divitçioğlu gibi…

“İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sencer Divitçioğlu, uzmanlığı nedeniyle çile çeken ve alanında çalışma olanağı bulamayanların önemli bir simgesiydi,” derdi onun için Yakup Kepenek.

Lisans ve doktora eğitimini ekonomi dalında alan ve “Marx’da İktisadi Büyüme” (1959) konulu çalışmasıyla doçent olan Divitçioğlu, tarihsel maddeci yöntemle yapılan bilimsel araştırmaların öncüsü oldu.

Divitçioğlu, uzmanlığının en özgün ve etkili ürünlerini de yalnızca o yıllarda verebildi: ‘Asya Tipi Üretim Tarzı ve Azgelişmiş Ülkeler’ (1966); ‘Asya Tipi Üretim ve Osmanlı Toplumu/ Marksist Üretim Tarzı Kavramı’ (1967) ve ‘Das Kapital Üstüne Çeşitlemeler’ (1969).

Profesörlüğü üniversite senatosunca yıllarca onaylanmayan Divitçioğlu, 1983’te 95 öğretim üyesi gibi, 1402’lik oldu. YÖK aracılığıyla askeri rejim tarafından ve hiçbir gerekçe gösterilmeden üniversiteden atıldı.[3]

Asıl uzmanlık alanı olan ekonomiyi tamamen terk etmek zorunda kalan Divitçioğlu, “Tarih acaba bizim üniversiteden niçin atıldığımızı açıklayabilecek mi” sorusunun, hiç bulamayacağı yanıtını aramak için, araştırmacılığını Türkiye tarihi alanına taşıdı son nefesine dek diri tuttuğu entelektüel ısrarının eleştirel itirazıyla…

* * * * *

Israr… İtirazı ve eleştiriyi anlamlandırır ki, Orhan Suda da onlardan biriydi…

Düşün dünyasının önemli isimlerindendi; yazardı, çevirmendi, yayıncıydı; TKP’liydi Suda...

1929’da Ankara’da doğdu. Devlet Konservatuarı tiyatro bölümünde okurken, 1952’de TKP üyesi olduğu gerekçesiyle tutuklandı. Reşat Fuat Baraner, Arhavili Mustafa, Cazım Aktimur, Ruhi Su, Faik Şekeroğlu, Halim Spatar, Şükran Kurdakul, Mihri Belli ile birlikte hapis yattı,

Tahliye olduktan sonra bir süre İzmir’de gazetecilik yapmaya başladı. Yıllarca çeşitli yayınevleri ve dergilere yazılar yazıp çeviriler yapan Suda, 1973’te Suda Yayınları’nı kurdu, 1974’te ‘Yeni Adımlar’ dergisini yönetti ve iki yıl üst üste düzenlediği Sabahattin Ali Öykü Yarışması’nın Seçici Kurul başkanlığını yaptı. Dost dergisinde, haftalık Sosyal Adalet gazetesinde, Yeni Adımlar ve Kitaplık dergilerinde çeşitli yazıları yayınlandı.

1978’de eşi Sevgi Suda’yla birlikte önce Fransa’ya, daha sonra İngiltere’ye giden Suda, 1983’te BBC Türkçe Bölümü’nde program yapımcılığı görevinde bulundu.

‘Bir Ömrün Kıyılarında’, ‘Nezihe Meriç-Orhan Suda’, ‘Aix-Londra-İstanbul Mektupları’, ‘Orhan Suda-Halim Spatar Mektuplar’ gibi kitapları olan Suda’nın çevirdiği eserler ise şunlardı:

Ernest Mandel’den ‘Marksist Ekonomi Elkitabı’, Karl Marx’tan ‘Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı’, Georges Amado’dan ‘Sonsuz Topraklar’, V. İ. Lenin’den ‘İki Taktik’, Robert Sabatier’den ‘İsveç Kibritleri’, E. H. Carr’dan ‘Bolşevik Devrimi’, Jacques Prévert’den ‘Sözler’, Luan Starova’dan ‘Keçiler Dönemi’, ‘Babamın Kitapları’, ‘Tanrıtanımazlık Müzesi’, Jean Bottéro’dan ‘Gılgamış Destanı’, Alain Vircondelet’den ‘Balthus Anılar’ vd’leri...

Evet çok üretkendi Suda; Bülent Habora gibi…

Coğrafyamızın zorlu zamanlarında, bütün baskı ve imkânsızlıklara karşın, ‘Seni Halk Adına Ölüme Mahkûm Ediyorum’ gibi kitapları yayınlayan O; ‘60’ıncı Sanat Yılında Bülent Habora’ başlıklı kitabında kendine dair şunları derdi:

“28 Şubat 1940’da İstanbul’da, Nişantaşı’nda doğmuşum. Annem Sabiha Ragibe, babam Nizamettin Habora’ydı…

Ekim 1965’te Beyazıt’taki, Beyaz Saray’da ‘Habora Kitabevi’ni açtım. 1966 Şubat’ında ‘Habora Kitabevi Yayınları’nın ilk kitabı olan ‘Dolce Vita’yı yayınladım.

Yıllar sürdü. 400 civarında kitap yayınladım. Todor Jivkov’tan Nicolae Ceausescu’a, Lenin’den Stalin’e, Troçki’ye, Mao’dan De Gaulle’e ve başkalarına dek.

Türkiye’den de birçok yazar ve şair vardı. Bekir Yıldız’dan ‘Reşo Ağa’, Sennur Sezer’den ‘Yasak’, Şükran Kurdakul’un ilk öykü kitabı ‘Tanığın Biri’, Muzaffer Buyrukçu’nun ilk romanı ‘Gürültülü Birkaç Saat’ ve Eray Canberk’ten, Afşar Timuçin’den, Aydın Hatipoğlu’dan çeşitli kitaplar...

Sanırım 35 civarında kendi yazdığım kitap da var. İlki 1969’da yayınlandı. Sonra arkası geldi... Arkadaşlarımla ortaklaşa hazırladığım 20 civarında çeviri ve derleme de var, ayrıca…

Bir de şu ‘Kanser Belası’ olmasa üzerimde, her şey daha güzel olacak ya...”

Evet, evet Habora da önemli olanlardandır hâlâ…

Çünkü O; “1960 kuşağı dediğimiz kuşağın gördüğü gelecek rüyasının… Şairi, ressamı, yayıncısı, gazeteci, fotoğrafçı, sinemacısı ile yenilenmiş bir Türkiye için kendi kendini yiyen bir kuşak”tandır Sennur Sezer’in işaret ettiği gibi…

Kolay mı?

Emine Uyar’ın, “Habora’dan bahsedilirken en önemli özellikleri disiplin ve kararlılık olarak belirtilir… 50 yılını birlikte geçirdiği Nesrin Habora’ya ilk günkü gibi aşıktı,” derken; Mustafa Köz de ekler: “1966 yılında açılan Habora Yayınları 400 kitap yayınladı. Bu kitaplar okurlar için gelecek niteliğindeydi”!

* * * * *

Sonra da, İstanbul’daki evinde 17 Eylül 2012’de ölü bulunan Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kurthan Fişek (70)…

1942’de Ankara’da doğan Fişek, 1960’ta ODTÜ’ye girdi ve aynı tarihte gazeteciliğe başladı. 6 yıl süreyle muhabir olarak ‘Yeni Gün’, ‘Öncü’ ve ‘Turkish Daily News’ gazetelerinde çalıştı. 1980’de ‘Spor Yönetimi’ kitabıyla profesör olan Fişek, 1978-1979 döneminde, Ankara Spor Akademisi ve Atletizm Federasyonu başkanlıklarını yürüttü.

Fişek, 1980-1983 döneminde de Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekan Yardımcılığını görevlerinde bulundu. 1983’te, 1402 Sayılı Sıkıyönetim Yasası kapsamında, üniversitedeki görevine son verildi. 1990’da, yedi yıl süren yargı süreçleri sonunda, görevine iade edildi.

12 Eylül 1990’da istifa ederek gazeteciliğe dönen Fişek, ‘Nokta’, ‘Tempo’, ‘Aktüel’, ‘Ekonomist’ dergilerinde yayın-yönetim danışmanlığı yaparken, ‘Hürriyet’ ve ‘Sabah’da da köşe yazarlığı yaptı.

‘Nesli tükenmiş’ bir hoca, kıvrak zekâlı bir gazeteci, iyi bir siyaset bilimci, sıkı bir Ankara sevdalısı, gösterişsiz ama unutulmaz bir adamdı... Balerin Neyran Fişek’le 44 yıldır evliydi. “Galatasaray aristokrasiyi, Beşiktaş proletaryayı, Fenerbahçe burjuvaziyi simgeler” diyerek Türkiye takımlarının sınıfsal tahlilini yapması, Yahya Kemal Beyatlı’ya nazire yaptığı “Ankara’nın en iyi tarafı İstanbul’dan dönmesidir” cümlesi Fişek’le ilgili akıldan çıkmayanlardandır...

Doğan Hızlan’ın, “Zekâsına, bilgisine, üslubuna” dikkat çektiği O; “Ciddiyeti ironi ile yazardı, anlatırdı.”

Ayrıca “pabuç bırakılmazdı” Mehmet Y. Yılmaz’ın ifadesiyle: “Onu yakından tanıyanların kolayca anlayabilecekleri gibi öyle bir ‘insan’ olmasaydı, böyle bir ‘akademisyen ve hoca’ da olamayacaktı.”

“İyi bir iş yapana 10, beceriksizlere ise sıfır!” derdi; eski TİP milletvekili, ‘Fikir Kulüpleri Federasyonu’ üyesiydi ayrıca da…

‘Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi ve İşçi Sınıfı’, ‘Devlete Karşı Grevlerin Kritik Tahlili’, ‘Yönetim, Yönetime Katılma’, ‘Spor Yönetimi’ ve ‘Burası Ankara’ başlıklı yapıtların da yazarıydı…

Hasılı 12 yıl boyunca öğrencisi olan Yönetim Bilimleri Anabilim Dalı’nda görevli Prof. Dr. Ahmet Alpay Dikmen’in, “Adam gibi adamdı. Sevmediğine küfrü basardı,” diye tarif ettiği Kurthan Hoca, “Darbe oldu mu Mülkiye profesörlerinin yarısı bakan olur, yarısı hapse girer,” derdi.

Nihayet “İsmiyle müsemma, fişek gibi bir adam olan Fişek, 1965’te Türkiye İşçi Partisi’ne üye oldu; ki o yıl parti 15 milletvekiliyle Meclis’e girmişti. Kendi tabiriyle ‘militan’dı. Hayatı boyunca Marksist-Leninist çizgiden ayrılmadı,”[4] Miraç Zeynep Özkartal’ın ifadesiyle…

* * * * *

Ve “Günümüz Türkiyesi’nin yaşayan bilgelerinden”[5] Taner Timur hoca(mız)…

Hani 2013 yılında Uluslararası İstanbul Kitap Fuarı’nın “Onur Yazarı” ilan edilmesi karşısında bir yandan seçici kurula müteşekkir olduğunu belirtirken, diğer yandan da “ödüller bana göre değil” diyen önemli, öğretici ve hepimize Bertolt Brecht’n, ‘Diyalektiğe Övgü’sündeki “Yaşadığın sürece asla deme hiçbir zaman/ kesin değildir kesin olan/ Bu işler böyle sürüp gitmeyecek/ Ve sona ermeden gün,/ gerçekleşir sonra dediğin,” dizelerini anımsatan duruş…

Tüm bunlar biz(ler)e, “önemliydiler ve hâlâ da önemliler nitelemesini hak edenlerin, neler verdiği yanında bu uğurda nelerden vazgeçtiğini ve de en önemli şeylerin, yapılması/ yaşanması zor olan, bedeli gerektiren şeyler olduğunu anımsatır…

27 Aralık 2014 11:45:07, Ankara.

N O T L A R

[*] Kaldıraç, No:164, Şubat 2015…

[1] Belçika Atasözü.

[2] Ufuk Uras, “Nail Satlıgan’a”, Gündem, 7 Mayıs 2013, s.7.

[3] Haldun Özen, Entelektüelin Dramı, İmge Yay., 2002.

[4] Miraç Zeynep Özkartal, “Mülkiye ‘Sıfırcı Hoca’yı Kaybetti”, Milliyet, 18 Eylül 2012, s.4.

[5] Güray Öz, “Taner Timur’a Saygı”, Cumhuriyet, 6 Kasım 2013, s.7.