I.) TÜRKİYE’Yİ SARSAN İKİ GÜN II) AKP VE İŞÇİLER II.1) İŞÇİLERİN HÂLİ II.1.1) MADENLERDEKİ -KAPİTALİST- “REALİTE” II.1.2) ...
I.) TÜRKİYE’Yİ SARSAN İKİ GÜN
II) AKP VE İŞÇİLER
II.1) İŞÇİLERİN HÂLİ
II.1.1) MADENLERDEKİ -KAPİTALİST- “REALİTE”
II.1.2) İŞ CİNAYETLERİ
II.1.3) DEVLETİN MARİFETLERİ
II.2) DERİNLEŞEREK, YAYGINLAŞAN EŞİTSİZLİK
II.2.1) KATMERLENEN ZENGİNLİK
II.2.2) VE YOKSULLUK!
II.2.3) VE DE İŞSİZLİK!
III) İŞÇİLERİN -SENDİKAL- ÖRGÜTLÜLÜĞÜ
III.1) RENAULT’DAN FORD’DA, TOFAŞ’TAN MAKO’YA VEYA…
IV) ÇÖZÜM: “PREKARYA” DEĞİL; KOLEKTİF İŞÇİ SINIFI
15-16 HAZİRAN’DAN GÜNÜMÜZE İŞÇİLER[*]
TEMEL DEMİRER
“Bir çığlık bir çığ
meydana getirir.”[1]
15-16 Haziran 1970, işçi sınıfı hareketi tarihinin bir dönüm noktasıdır; ve Albert Einstein’ın, “Dünden öğrenin, bugün için yaşayın, yarın için ümit edin,” sözünün doğruluğunu bir kez daha kanıtlar bize…
I.) TÜRKİYE’Yİ SARSAN İKİ GÜN
İşçi sınıfının kendisi için sınıf olma yolunda attığı görkemli bir adım olarak tarihe geçen 15-16 Haziran 1970 eylemi, Türkiye’yi Sarsan İki Gün olarak belleklere kazınmıştı.
15-16 Haziran direnişi, o tarihte yürürlükte olan 275 Sayılı Sendikalar Yasası’nı değiştirerek, iş kolu barajı aracılığıyla DİSK’i tasfiye etmeyi amaçlayan 1317 Sayılı Yasa’ya karşı işçilerin, yer yer sendikalara rağmen gerçekleştiği eylemleridir…
15-16 Haziran direnişine giden sürecin belki de en az değerlendirilen yönü, devletin benimsediği sendikacılık çizgisinin dışında, devletten, işverenlerden bağımsız, merkezine işçi çıkarlarını alan, işçinin gücünü harekete geçirerek var olmayı ilke edinmiş sendikacılığın, devletin gücünü arkasına alarak-devletin çizdiği sınırlar içerisinde kalan sendikacılık tarafından yok edilme çabasıdır.
DİSK’in temsil ettiği, adına kendilerinin “sınıf sendikacılığı” dediği, işçinin gücüne dayalı sendikacılık, TBMM’de olaylar tartışılırken ağır sözlerle saldırıya uğramıştır. Bu görüşmelerde DİSK “Marksist Leninist”, “ihtilalci”, “Sovyet Rusya’nın peyki”, “komünist”, “şiddet ve zorbalıktan yana” olmakla suçlanmıştır. Bu suçlamayı yapanlar Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu’nu (Türk-İş), “demokratik rejime bağlı, milliyetçi, milli yapıda bir sendika” olarak övüyorlardı.
Bu ağır suçlamalar içerisinde, Yasa’nın güçlü sendikacılık adı altında DİSK’i tasfiye etme amacıyla hazırlanıp hazırlandığını gösteren en net konuşmayı, ülkedeki sendikaları, azınlık olan “sorumsuz” sendikalar ve demokratik direnişe saygılı “gerçek” sendikalar olmak üzere ikiye ayıran Türk-İş kökenli İstanbul Milletvekili Hasan Türkay yapmıştır.
Ancak devlet sendikacıları ve Meclis’teki destekçileri ne derse desin, 15-16 Haziran, işçinin “sınıf sendikacılığı”na sahip çıktığı, kendi gücüne dayalı sendikal mücadeleyi kazandığı bir direniş olmuştur…
15-16 Haziran, işçilerin devletten, işverenden bağımsız, işçinin meşruiyet zemininde kendi gücünü harekete geçirerek var olma iradesine sahip çıktığı, tarihe nasıl sendikacılık yapılması gerektiğine ilişkin not düştüğü bir zaman dilimidir.
Yeri gelmişken hatırlatalım: Çalışma yaşamını ve temel sendika esaslarını düzenleyen 274 ve 275 sayılı yasalarda değişiklik yapan bir tasarı, Adalet Partisi, Güven Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisi’nin işbirliğiyle önce Büyük Millet Meclisi ardından Senato’dan geçirildi.
Yapılan değişiklikle yasaya, işçilerin istedikleri sendikaya serbestçe üye olmalarını ve beğenmedikleri sendikalardan ayrılmalarını güçleştiren maddeler eklenmişti. Yeni yasa toplu sözleşme ve grev haklarını kısıtlayan hükümler de içermekteydi. En önemli değişiklik sendika ve konfederasyonların Türkiye genelinde faaliyet gösterebilmesi için işkolunda sigortalı çalışan işçilerin üçte biri kadar üyeye sahip olması gerekliliğiydi.
DİSK başkanı Kemal Türkler durumu şöyle özetlemişti: “Hükümet yeni tasarı ile grev hakkını kökünden yok etme peşindedir. Ama, hemen belirtelim ki, Anayasada yer alan, uğrunda bunca çile çekilen grev hakkını yok etmeye kimsenin, hiç bir partinin gücü yetmeyecektir.”
DİSK’te toplantılar yapılıyor, tasarının yasalaşmaması için neler yapılabileceği tartışılıyordu. Sonunda bir Uyarı Heyeti ile Eylem Komitesi kurulması kararlaştırıldı. Uyarı Heyeti Kemal Türkler, Kemal Nebioğlu, Rıza Kuas, Kemal Sülker, Celal Beyaz ve Ehliman Tuncer’den oluşuyordu. Eylem Komitesi’nde ise Kemal Nebioğlu başkanlığında Hilmi Güner, Salih Çetin, Celal Beyaz, Avni Erakalın, Mustafa Baştan ve Şinasi Kaya vardı.
9 Haziran 1970 günü Başbakan Süleyman Demirel’e Kemal Türkler imzalı, bir mektup gönderilerek hükümetin bu tasarıyı geri çekmesi istendi. Mektup şöyle sonlanıyordu: “Aksi takdirde Anayasa’daki direnme haklarımızı kullanacağımızı şimdiden belirtiriz”.
Ne var ki yasa önerisi TBMM’de 3.5 saatte görüşülüp kabul edildi. TİP’in sendikacı kökenli milletvekili Kuas TBMM’de şunları söylemişti: “İşçilerin temel haklarını yok etmeyi amaç bilen girişimler; gençliğe yönelmiş saldırılar, devrimci öğretmenlere ve tüm devrimci güçlere karşı uygulanan baskılar, uzun süredir planlanan Anayasayı rafa kaldırma çabalarının son örnekleridir.”
Yasa taslağı 11 Haziran 1970’te cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’ın onaylamasıyla yürürlüğe girdi. Türkiye İşçi Partisi bu yasa değişikliklerini Anayasa Mahkemesi’ne götüreceğini açıklayarak iptal davası açtı.
13 Haziran 1970 cumartesi günü DİSK’ten bir heyeti Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay kabul ettiyse de görüşme hoş geçmedi. DİSK Yönetimi’nin 17 Haziran’da miting yapmak için başvurusu da geri çevrildi.
Ve 15 Haziran 1970’te işçiler İstanbul’da şalterleri indirdi. Yürüyüşlere toplu hâlde Türk-İş işçisinin de olduğu 75.000 dolaylarında işçi katıldı. Türk Demir Döküm, Sungurlar, Derby, Elektrometal, Rabak, Auer, Çelik Endüstrisi, Mutlu Akü, Vinileks, Otosan, Arçelik, Vita DMO direnişe katılan fabrikalar arasındadır. Yürüyüşe polis, asker ve tankların müdahale ettiğini hatırlamak gereklidir.[2]
Bilindiği üzere: Singer, Sungurlar, Gamak, Haymak ve Demir-Döküm gibi büyük işyerlerindeki grevler yüzünden çok gergin geçen 1970 yılında, solcu DİSK’e işçi akışını önlemek için, iktidardaki Adalet Partisi (AP) ile ana muhalefet partisi CHP anlaştılar. Ancak sendikal örgütlenmeye kısıtlamalar getiren 1317 Sayılı Kanun, 11 Haziran 1970’te Senato’da (1961’den beri Meclis iki kamaralı idi) kabul edilip, Cumhurbaşkanı’nca onaylanınca DİSK’in tepkisi alışılmadık tarzda oldu. 15 Haziran günü DİSK bünyesindeki Maden-İş, Lastik-İş ve Kimya-İş’e bağlı işçiler İstanbul’un sanayi mahallerinde yürüyüşe geçtiler.
Anadolu yakasındaki yürüyüş kolunun başını Singer, Haymak, Otosan, Devlet Malzeme Ofisi işçileri çekiyordu. İstanbul yakasında ise Derby Lastik, Emayetaş, Demir-Döküm, Sungurlar, Elektro-Metal, Profilo, Auer ve Grundig işçileri öncülük ediyordu. O gün Bakanlar Kurulu acilen toplandı, Kocaeli ve İstanbul’da 60 günlük sıkıyönetim ilan etti. Ancak işçilerin eylemi 16 Haziran günü de devam etti. Topkapı dışından (Eyüp, Gaziosmanpaşa, Zeytinburnu gibi) gelen kollar birleşip Aksaray üstünden Sultanahmet’e, oradan Cağaloğlu’na ve Eminönü’ne ulaşınca Valilik Haliç üzerindeki iki köprüyü de açtırdı. Bir başka kol ise (Kâğıthane, Gültepe) Levent yönünden Taksim’e doğru yürüyordu. Gebze ve Kartal yönünden gelen işçiler ise Bağdat Caddesi yoluyla Kadıköy’e kadar gelmişlerdi. (O güne dek ‘işçi sınıfı’ ile karşılaşmamış olan burjuvaların, Bağdat Caddesi’nde on binlerce işçinin öfkeli ve kararlı yürüyüşünü şaşkınlık ve endişe içinde izlediğini tahmin etmek zor değil.) Topkapı, Gebze-Kartal ve Kâğıthane-Levent bölgelerinde yürüyüş kollarının kolayca oluşmasının nedeni bu bölgelerdeki işyerlerinin ana arterlere yakın olmasıydı. Nitekim şehrin bir başka önemli sanayi bölgesi olan Beykoz-Paşabahçe hattından katılım mümkün olmamıştı. Yine de İstanbul’daki yürüyüşlere yaklaşık 75 bin işçinin katıldığı hesaplanmıştı. Ankara’da, Adana’da, Bursa’da ve İzmir’de de daha küçük çaplı destek yürüyüşleri yapılmıştı.
Valilik Haliç üzerindeki iki köprüyü de açtırarak, eylemcilerin Beyoğlu’na geçmesini engelledi. 16 Haziranda ölenleri hatırlayalım: Yaşar Yıldırım (Mutlu Akü), Mustafa Bayram (Vinleks), Mehmet Gıdak (Cevizli Tekel), Doğukan Dere (esnaf), Yusuf Kahraman (polis)dır. Eylemlerden sonra direniş başlatanlardan Gıslaved işçilerinden Lastik-İş sendikası üyesi Hüseyin Çapkan, Aliağa rafinerisi inşaatında çalışan ve greve giden Yapı-İş Sendikası Genel Başkanı Necmettin Giritlioğlu da öldü.
15 Haziran akşamı Bakanlar Kurulu 60 günlük bir sıkıyönetim ilan etti.
Sıkıyönetim askeri mahkemelerinde işçiler, DİSK yöneticileri, işyeri temsilcileri ve öğrenciler hakkında dava açıldı. Binlerce işçi işten atıldı. Ve sınıf dayanışması örnekleri yaşandı.
Anayasa Mahkemesi, yasa değişikliği konusunda açılmış olan davaları daha sonra karar bağlayarak, söz konusu yasa değişikliklerini iptal etti.
Kadıköy’de göstericilerle polis arasında çatışma çıktı, iki işçi, bir polis ve bir esnaf hayatını kaybetti. Ayrıca başka yerlerde de üç işçi öldü. Sivillerin emniyet güçlerinin silahlarından çıkan kurşunlarla öldüğü otopsi raporlarında ortaya çıktı. Ancak tutuklanan ve yargılananlar DİSK ve bağlı sendikaların yöneticileri oldu. Bir grup sendikacının kurduğu Türkiye İşçi Partisi’nin (TİP) yanısıra muhalefet partisi CHP’nin Genel Başkanı İsmet İnönü ve Genel Sekreteri Bülent Ecevit’in işçilerin taleplerine kulak vermeleri ve söz konusu kanunların iptali için Anayasa Mahkemesi’ne başvurmalarıyla, Anayasa Mahkemesi önce yürütmeyi durdurdu, sonra da kanunu iptal etti.[3]
Özetle 15-16 Haziran resmi verilere göre, 100 bine yakın işçinin sokağa döküldüğü “olay”lar olarak bilinir… Evet, binlerce işçinin sokaklara dökülerek ortaya koyduğu bir tepkidir 15-16 Haziran... Ve bundan çok daha ötesidir de...
Çünkü binlerce işçi, söz konusu yasanın DİSK’i etkisizleştirme amacını güttüğünün farkındaydı ve DİSK’e bağlı sendikaların -dönem itibariyle- son bir kaç yıldır, direnişlerle, kavgalarla tamamen işçinin hak ve çıkarları için mücadele yürüttüğünün farkında idiler. 15-16 Haziran’ı “15-16 Haziran” yapan da işte bu bilinç ve iradeydi. Tamamen bir sınıf mücadelesi kimliğine bürünmüş bir “icraat” bunun somut karşılığı idi.
15-16 Haziran’dan hâlâ “en büyük işçi direnişi” diye söz etmemiz elbette ki doğrudur. Çünkü 15-16 Haziran denince anlaşılması gereken, 1970 yılının iki gününde cereyan eden, İstanbul ve Kocaeli’yi kapsayan, Hükümetin ve burjuva parlamentosunun işçi haklarını gasbeden (iş kolu barajını yüzde 30’a çıkarıp, DİSK’e bağlı sendikaları yetkisizleştirmeyi amaçlayan) yasal düzenlemeye karşı girişilen eylemlerle sınırlı değildir.
Tersine 15-16 Haziran, 1963’te henüz grev yasal hak olarak tanınmadan yapılan Kavel greviyle başlayan ve özellikle de 1960’lı yılların ikinci yarısındaki büyük işçi uyanışının ifadesi olan eylemlerle belirlenen, işçi sınıfının mücadele tarihindeki en özgün dönemin zirvesini (ve aynı zamanda, ne yazık ki “sonu”nu) temsil eden bir tarih olmasıyla işçi sınıfının ileri kuşakları tarafından yeniden yeniden hatırlanıp, tartışılmakta, ondan dersler çıkarılmaya devam edilmektedir.
Atilla Özsever’in ifadesiyle, “15-16 Haziran doğrudan doğruya bir sınıf hareketi”dir; “işçi inisiyatifi”nin sembolüdür; işçilerin yığın olmaktan çıkıp sınıf olma mücadelesidir!
Bu bağlamda 15-16 Haziran direnişinin bugün işçi sınıfı mücadelesi açısından hâlâ hatırlanıyor olması, direnişin Türkiye işçi sınıfı tarihi içinde ne kadar büyük bir önem taşıdığını gösteriyor.
15-16 Haziran direnişini önemli ve anlamlı kılan, onun yarattığı değerlerin sürekli vurgulanmasının çok nedeni var kuşkusuz. En önemli neden, Türkiye tarihinde böylesi bir eylemin pek çok yönden ilk olması ve bugüne kadar aşılamamış olması. 15-16 Haziran direnişini önemli kılan nedir diye bir soru sorulacak olsa, verilecek ilk yanıt, işçilerin kararlı ve fiili bir şekilde yola çıktıklarında, karşılarında hiçbir engelin (yasaların, polisin, askerin vb) duramayacağı olacaktır.
Özetin özeti: “15-16 Haziran’da olan neydi?” sorusuna verilecek yanıt -kuşkusuz-: Başkaldırıdır.
Evet, işçi sınıf kapitalizmin dayatmalarına Stendhal’ın, “Şeytan sizi öldüreceğine, siz şeytanı öldürün daha iyi!”[4] uyarısındaki üzere başkaldırmıştır.[5]
Ya sonra mı?
1963’ten 12 Eylül 1980 darbesine kadar geçen 17 yıl içinde tam 4.794 işçi eylemi yapıldı. Elbette patronlar buna razı olamazdı. Nitekim 12 Eylül’den sonra sendikaların faaliyetleri durdurulurken, Türk-İş dışında kalan konfederasyonlara ve onlara bağlı sendikalara ait taşınır ve taşınmaz mallar kayyumlara teslim edildi, sendika yöneticileri mahkemelerde yargılandılar ve ağır cezalara çarptırıldılar. Böylece tekrar başa dönüldü. O tarihten sonra çeşitli grevler ve direnişler oldu ama hiçbiri 2010 yılındaki Tekel direnişi gibi ses çıkarmadı.
İşçi sınıfı yıllar sonra, Tekel direnişiyle neo-liberal AKP gerçeğiyle yüzleşti!
II) AKP VE İŞÇİLER
Bir zamanlar “liberallerin en muhafazakârı” diye sunulmaya kalkışılan neo-liberal İslâmcı AKP, tekelci sermaye için bulunmaz bir -12 Eylül artığı- seçenekti.
AKP iktidarı ilk yıllarından itibaren işçi sınıfı ve emekçilerin ekonomik ve demokratik haklarını gasp etmeye başladı. 2003 yılında 4857 sayılı İş Kanunu’nu “güvencesiz, esnek ve taşeron” çalışma biçimine göre yeniden düzenleyerek sosyal güvenliği piyasaya açtı. 1 Ekim 2008’de çıkardığı 5510 sayılı Kanun’la emeklilik yaşını 65’e yükseltti. 2011’de çıkardığı 6111 sayılı Torba Yasa ile işsizlik sigortası fonunda birikmiş kaynaklara el koyarken, sosyal güvenliği de tasfiye etti. Yerel yönetimlerde taşeronlaşmayı bu dönemde yaygınlaştırdı.
18 Ekim 2012 tarihinde çıkardığı 6356 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ile sendikalar ve toplu iş sözleşmelerini sermayenin çıkarlarına göre düzenledi. Sendikaların toplu iş sözleşmesi yapmak için sahip olmaları gereken ehliyet ve yetki barajlarını değiştirdi. Bu nedenle çok sayıda sendika yüzde 1 olan işkolu barajı altında kalırken, bazı sendikalar barajı kıl payı geçebildi. Toplam 115 sendikadan sadece 47’si barajı aşarak toplu iş sözleşmesi yapma yetkisini alabildi. Baraj 2016’da yüzde 2’ye, 2018’de yüzde 3’e yükselecek. 12 Eylül’ün ardından çıkarılan 2821 ve 2822 sayılı yasalar döneminde bile bu kadar çok sendika işkolu barajının altında kalmamıştı. İşkolu barajı sendikal faaliyetler için ciddi bir tehdit oluştururken, yasal sınırlamaların dışında da sendikalara üye olmak isteyen işçilere birçok engel çıkarıldı. 2018’e kadar sendikalar ciddi bir üye artışı sağlayamazsa pek çoğu yetki kaybedecek ve böylelikle Türkiye’de büyük çaplı bir sendikasızlaşma dönemi başlayacak.
İstatistiklere göre Türkiye’de 11 milyon 600 bin 554 işçiden 1 milyon 96 bin 540’ı sendikalı. Sadece kayıtlı işçiler dikkate alınarak yapılan hesaplamada yüzde 9.45 olan genel sendikalaşma oranı, bazı işkollarında yüzde 2-3’lere düşüyor. Yüzde 9.45’lik sendikalaşma oranı uluslararası standartlara uygun olarak hesaplandığında bu oran daha da düşüyor. Buna göre kayıt dışı ve taşeron yanında çalışanlar da dahil toplamda 16.5 milyona ulaşan işçi sayısı esas alındığında sendikalaşma oranı yüzde 6.6’da kalıyor. Toplam sendikalı işçi sayısının toplam kayıtlı işçiler içindeki payı ‘Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilâtı’ (OECD) ülkelerinde yüzde 20’yi bulurken, bu oran Türkiye’de yüzde 6 dolayında kalıyor.
Bulundukları işkollarında çok sayıda sendikanın yetkisiz kalması çalışma yaşamında sendikasızlaştırma ile birlikte taşeronlaşmayı yaygınlaştırıyor. Mevzuatta “alt işverenlik” şeklinde yer alan taşeronluk uygulaması AKP döneminde tam bir patlama yaşadı. 2002’de 358 bin olan taşeron işçi sayısı 2015’de kamu ve özel sektör toplamı olarak 2.7 milyona ulaşmış durumda. Bunun 1.1 milyonu başta belediyeler olmak üzere kamuda çalışıyor. Taşeron işçilik; yaygın iş kazaları, eksik ve düşük ücretler, ödenmeyen maaş ve sigorta primleri, kullandırılmayan ücretli izinler vb. uygulamalarıyla yasal çalışma sürelerinin çok üzerinde kölece çalıştırma anlamına geliyor. Taşeron işçilerin yıllık izin, kıdem tazminatı, fazla mesai ve sendikal örgütlenme hakları taşeron firmalarca girdi-çıktı oyunları ile gasp edilerek işçilerin hukuk yollarına başvurması engelleniyor.
AKP iktidarı döneminde iş kazalarında yaşamını yitiren işçi sayısında da patlama yaşandı. Aralık 2002-Mart 2015 döneminde iş kazalarında, daha doğrusu iş cinayetlerinde ölen işçilerin sayısı 14 bin 555’e ulaştı. Bu kazalarda binlerce işçi de sakat kaldı. Her saat 80 iş kazasının olduğu Türkiye, iş cinayetlerinde Avrupa’da 1., dünyada 3. sırada bulunuyor. Ayrıca iş cinayetleri ve işçi uyuşmazlıklarında işçileri mahkeme kapılarında süründüren AKP hükümeti, ya işçileri dava açtıklarına bin pişman ediyor ya da işçiler lehine çıkan mahkeme kararlarını uygulamayarak patronları sorumluluktan kurtarıyor.
Özetle hiçbir iktidar AKP kadar işçi ve emekçi düşmanı olmadı. İşçiler ve emekçiler için AKP iktidarı zam, zulüm, işsizlik, yoksulluk ve tahakküm hâline geldi.[6]
Çünkü işçiler için AKP = esneklik, güvencesizlik, sendikasızlıktı… AKP, 13 yıllık iktidarı boyunca, çalışma yaşamına dair yaptığı tüm düzenlemelerin, attığı her adımın orta yerine “esnekliği” yerleştirdi. Esnek istihdam ve esnek çalışmanın sorunları çözeceğini vaaz edip durdu. Ancak esneklik, AKP iktidarı boyunca güvencesizlik ve sendikasızlıkla kol kola emekçilerin üzerine bir kâbus gibi çöktü!
II.1) İŞÇİLERİN HÂLİ
Bu tabloda işçilerin hâline gelince: Resmi açıklamalar, 11 milyonun üzerinde işçi olduğunu bildirilirken; bunun ancak 600 bin civarında sendikalı olduğu Türkiye’de, 5 milyon civarında işçi asgari ücretle çalışıyor. Asgari ücret 2015 Nisan’ı itibarıyla 949 TL ve 6 milyon işsiz var. Hükümet sendikalarından biri olan Türk-İş, açlık sınırını 1.334; yoksulluk sınırını 4.238 TL olarak açıkladı. Bir yılda 1886 işçi iş cinayetlerinde can verdi. 350 bin işçi iş kazası geçirdi. Aileleri büyük yoksunluk içinde.
Buna karşı, sermayenin kârları katlandı. Milyarder sayısı 35’e çıktı. Devlet-hükümet yöneticilerinin servetleri büyüdü. 5 milyar (eski hesapla 5 katrilyon) liralık sarayında, her odasında bir silahlının korumalık yaptığı 1150 odalı “külliyesi”nde yaşayan “son Osmanlı padişahı”, işçilerin ölümünü “fıtrattan” sayıyor.[7]
İşte Türkiye’de işçilerin hâli böyledir; ama bu kadar değildir…
‘Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu’nun (ITUC) işçiler için dünyanın en kötü ülkeleri listesine aldığı Türkiye, 161 ülkede 325 üye kuruluşu ve 176 milyon üyesi bulunan ITUC’un Nisan 2013 ve Mart 2014 tarihleri arasında 139 ülkeden topladığı verilerle hazırladığı ‘Küresel Haklar Endeksi’nde zirvededir. Rapora göre Türkiye’deki işçiler, Nijerya, Bangladeş, Guatelama gibi ülkelerle aynı haklara sahipken;[8] Türkiye, OECD’nin de ‘Daha İyi Bir Yaşam Endeksi’nde 36 ülke içinde en kötü sonuçlarla betimlenir!
OECD’ye göre Türkiye ‘Çok Uzun Saat Çalışan İşçiler’ sıralamasında 36 ülke arasında ilk sırada yer aldı. ‘Boş Zaman ve Kişisel Bakım İçin Ayrılan Zaman’ sıralamasında da sonuncu olan Türkiye’de bir işçi bu konulara günde 13 saat 42 dakika harcıyor. Sıralamada birinci İspanya’daki bir işçi ise günde 16.1 saatini kendine ayırıyor.
Türkiye, çalışma saatlerinin kadınlar aleyhine dengesizliği açısından yapılan ‘Cinsiyet Eşitsizliği’ sıralamasında da 32 ülke arasında sonuncu oldu. Raporda Türk ve Meksikalı kadınların ev işlerinde erkeklerden 4.3 saat daha fazla çalıştıkları, kuzey ülkelerinde ise farkın 1 saate indiği bildirildi.
Yine rapora göre çok uzun saatler çalışan işçilerin oranı Türkiye’de yüzde 43, ardındaki Meksika’nın ise yüzde 29’ken;[9] Türkiye, çalışma saatleri en uzun olan ülkeler arasındadır.
Türkiye’de çalışanlar, yılda ortalama bin 877 saatini işte geçiriyor. Çalışanlar, OECD ortalamasından 101 saat daha fazla çalıştırılıyor. Tabii ki bu rakamlar kayıtlı işçiler için. İş bulabilen işçi, günde ortalama yaklaşık olarak, 11-12 saat çalışmak zorundadır.[10]
OECD verileri, Türkiye’de iki çocuklu çiftlerin yaşadığı hanede, asgari ücretle çalışan tek kişinin yoksulluk sınırını aşmak için gereken çalışma saatinin 51 saat olduğunu gösteriyorken; yasal çalışma sınırı 45 saat. Yani, her ay 24 saat ilave etmesi gerekiyor![11]
Kim ne derse desin; egemenlerin pembe tablolarına karşın emekçi her yıl biraz daha fakirleşiyor. Türk-İş’in araştırmasına göre emekçi her ay 638 TL eksik alıyor.
Türk-İş araştırmasına göre Türkiye’de sadece tek bir çalışanın insan onuruna yaraşır bir geçim düzeyi gerçekleştirmek için yapması gereken harcamaların toplamı yani yaşama maliyeti 1587 lira. Buna karşın ocaktan bu yana net asgari ücret 949 lira. Yani arada 638 liralık fark bulunuyor. Başka bir ifadeyle işçi her ay zorunlu harcamaları için gereken parayı bile eksik alıyor.
Aynı dönemde net asgari ücret 846 lira olarak uygulandı. Arada 521 liralık fark vardı. Yani aradaki makas bir yılda daha da açıldı. 521 liradan 638 liraya çıktı.
Araştırmaya göre insan onuruna yaraşır bir geçim düzeyi gerçekleştirmek için tek bir işçinin yapması gereken zorunlu harcama tutarı bir yılda 220 lira arttı. Bu dönemde asgari ücretteki artış ise 103 lira ile sınırlı kaldı. Yani resmi rakamlara göre 5 milyon işçinin ücreti olan asgari ücrete yapılan zam fakirleşmeyi durduramadı. İşçi biraz daha fakirleşti.
Merkez Bankası tarafından hazırlanan rapora göreyse, Türkiye genelinde 3 milyon 910 bin işçi 949 liralık asgari ücretin de altında maaşlarla köle gibi çalıştırılıyor.[12] Rapora göre, Türkiye’de ücretli ve yevmiyeli olarak bir işte çalışanların yüzde 12’si asgari ücret düzeyinde maaş alırken yüzde 23’üne asgari ücretin de altında maaş ödeniyor. Raporda, çalışanların yüzde 35’inin asgari ücret ve altında maaş aldığı belirtilmekte…
Merkez Bankası söz konusu sonuçlara 2011-2013 yılları arasındaki istihdam verileri üzerinden ulaştı. TÜİK’in verilerine göre 2013 yılında Türkiye genelinde ücretli ve yevmiyeli olarak çalışanların sayısı 17 milyon civarında bulunuyor. Buna göre, söz konusu 17 milyon çalışanın yüzde 35’i, yani yaklaşık 6 milyonu asgari ücret düzeyinde ve daha altında maaş alıyor. Üstelik, sefalet ücretiyle geçinmeye çalışan 6 milyon işçinin sadece 2 milyon 40 bini asgari ücret alabiliyor. Geri kalan 3 milyon 910 bin işçi, yasak olduğu hâlde asgari ücretin altında bir ücretle köle[13] gibi çalıştırılıyor.[14]
Ayrıca son yıllarda çocuk işçi sayısı 893 bine ulaştığı[15] Türkiye’de 1 milyona yakın çocuk, kölelik koşullarında çalıştırılıyor.[16] Her 100 çocuk işçiden üçü yaralanmış ya da sakatlanmışken; çocuk işçiler izin dahi kullanamıyorlar.[17]
Tam da bu tabloda asgari ücret meselesi karşımıza dikiliyor!
ASGARİ ÜCRET[18]
| ||
ÜLKE
|
ASGARİ ÜCRETİN ORTALAMA ÜCRETE ORANI (yüzde)
|
YILLIK BRÜT ASGARİ ÜCRET (dolar)
|
FRANSA
|
50.7
|
19.551
|
YENİ ZELANDA
|
50.7
|
21.111
|
SLOVENYA
|
49.7
|
10.712
|
AVUSTRALYA
|
44.0
|
25.579
|
İRLANDA
|
44.0
|
20.416
|
ŞİLİ
|
43.2
|
4.004
|
İSRAİL
|
42.7
|
13.490
|
BELÇİKA
|
42.6
|
21.317
|
HOLLANDA
|
41.7
|
21.694
|
LİTVANYA
|
40.3
|
3.959
|
MACARİSTAN
|
40.2
|
4.355
|
POLONYA
|
39.7
|
5.388
|
KANADA
|
39.4
|
17.467
|
İNGİLTERE
|
38.8
|
20.302
|
PORTEKİZ
|
38.3
|
7.734
|
TÜRKİYE
|
38.3
|
5.586
|
YUNANİSTAN
|
37.9
|
7.775
|
LETONYA
|
36.0
|
3.890
|
SLOVAKYA
|
36.0
|
4.615
|
G. KORE
|
35.1
|
12.112
|
İSPANYA
|
34.6
|
10.291
|
ROMANYA
|
34.2
|
2.362
|
LÜKSEMBURG
|
34.0
|
25.496
|
JAPONYA
|
33.9
|
13.079
|
ESTONYA
|
32.6
|
4.374
|
ÇEK CUMHURİYETİ
|
31.0
|
4.094
|
MEKSİKA
|
27.4
|
1.089
|
ABD
|
26.8
|
15.080
|
BREZİLYA
|
-
|
2.762
|
Evet F. Engels’in, bir toplumdaki asgari ücret düzeyinin o toplumun ahlâk düzeyini yansıttığını belirttiğinde takvimler XIX. yüzyılın ortalarını gösteriyordu; bu sözlerin üzerinden neredeyse iki asır geçtiyse de, söylenenler günü yansıtıyor.
Bakın ‘Merkez Bankası Enflasyon Raporu 2015-II’nin 56. sayfasında neler kayıtlı: “Toplam ücretli çalışanların yaklaşık yüzde 35’i asgari ücret ve altında ücret alarak çalışmaktadır.”
Ekonomi geneli için asgari ücret ve altında çalışanların payı yüzde 35 iken, sanayi, inşaat ve hizmet sektörlerinde bu oran sırasıyla yüzde 38.2, yüzde 41.3 ve yüzde 30.2. Bu oran tarım sektöründe yüzde 72’ye kadar çıkıyor, sanayi ve hizmet sektörlerinin altında ise bu oranın yüzde 50’nin üzerine yükseldiği alt sektörler var. En sefil ücretler şu sektörlerde; kuru temizleme, kuaförlük gibi kişisel bakım alanlarının yer aldığı diğer hizmet faaliyetleri, yiyecek-içecek hizmetleri ve ticaret sektörleri. Sanayi sektörü altında asgari ücret ve altında çalışanların en yoğun olduğu sektörler ise gıda, giyim, mobilya, fabrikasyon metal ürünleri ve tekstil imalatı sektörleri. Bu sektörler aynı zamanda emek yoğun sektörler…
Asgari ücret ve altında çalışanların, toplamı 17 milyonu bulan ücretlilerin yüzde 35’ini oluşturması, geri kalanların daha yüksek ücretlere çalıştığı kanısına yol açmasın. Asgari ücretin neti Temmuz ayında 1000 TL olacak. Asgari ücret üstü çalışanların ağırlıklı ortalaması ise taş çatlasa bin 200-500 TL aralığında![19]
Bu korkunç hâle ilişkin birkaç çarpıcı veriyi de eklemeden geçmeyelim:
i) Boru Hatları İle Petrol Taşıma A.Ş’nin (BOTAŞ) Kars’taki şantiyesinde çalıştıkları belirtilen işçilerin, “yemekhane kirlenir” gerekçesiyle içeri alınmadığı, -10 derecede dışarıda yemek yedikleri ortaya çıktı. Uygulamayı işçiler, soğukta yemek yemelerini cep telefonuyla kaydetti![20]
ii) Soma faciasının yaşandığı madenin sahibi Alp Gürkan, facia sonrasında yapılan yasal düzenlemelerin maliyetlerini arttırdığını belirterek Türkiye Kömür İşletmeleri’nden bu ek maliyeti karşılayabilmek için genel kurulda kendini yetkilendirdi![21]
iii) Soma’daki faciadan sağ kurtulan işçilerin dört ay sonra işsizlik maaşları kesilecek. Sağ kurtulan İsmail Aslan, “Keşke ölseydim, en azından çocuklarıma maaşım kalırdı” dedi![22]
iv) İstanbul Müftülüğü’nün camilerde okutulmak üzere hazırladığı Cuma Hutbesi’nde iş cinayetlerini önlemek için alınacak tedbirlerde ölçülü olunması gerektiği savunuldu. Müftülüğün Hutbesinde, “Bu husustaki aşırılık Yüce Allah’a güveni sarsan bir davranış hâline dönüşür” ifadelerine yer verildi. Müftülüğün internet sitesinde yer alan, ‘Hayat, Tedbir ve Takdir’ başlıklı hutbede, iş kazalarında insan unsurunun etkin olduğu, tedbirsizliğin acı sonuçlarının yürekleri yaktığı ileri sürülürken, “Tedbirler alınarak yapılan işlerde sorunların ortadan kalkacağı veya en aza ineceği kuşkusuzdur” denildi. Ayrıca “bela ve musibet” olarak tanımlanan iş cinayetlerinin temelinde sorumsuz davranışlar ve yanlış kader anlayışı olduğu ifade edilse de tedbirde aşırılığın “Allah’a güveni sarsan bir davranış” hâline dönüşeceği gerekçesiyle ölçülü olunması istendi![23]
v) Erdoğan’ın başbakanlığı sırasında Soma’yı ziyaretinde Başbakanlık Müşaviri Yusuf Yerkel’in tekmelediği madenci Erdal Kocabıyık “kara listeye” girdi. Başbakanlık korumalarının Mercedes marka aracına tekme atarak kamu malına zarar verdiği iddiasıyla hakkında dava açılan Kocabıyık, hem para cezası hem de 4 yıla kadar hapis istemiyle yargılanıyor. Soma’daki iş cinayetinin ardından işinden de olan Kocabıyık, hamallık yaparak ailesini geçindirmeye çalışıyor çünkü ilçedeki bütün kapılar yüzüne kapanmış durumda![24]
vi) Soma faciasının ardından yeniden gündeme gelen taşeronluk Türkiye’de tüm hayati işlere yayılmış durumda. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik, kamudaki taşeron sayısının 700 bini aştığını açıkladı. Kamuda taşeron çalışan sayısı 700 bini aşarken özel sektörde en fazla iş kazası taşeronda meydana geliyor![25]
II.1.1) MADENLERDEKİ -KAPİTALİST- “REALİTE”
Aslı sorulursa Karl Marx’ın, “Sermaye kârsızlıktan ya da çok düşük kârdan, doğanın boşluktan korktuğu gibi korkar. Uygun kârla sermaye cesur olur. Yüzde 10 kâr garantisiyle her yerde kullanılabilir; yüzde 20 ile canlanır; yüzde 50’de pozitif atılgandır; yüzde 100 için tüm insani yasaları ayakları altında çiğner; yüzde 300’de riskini üstlenemeyeceği hiç bir suç yoktur, idam sehpası tehlikesini bile göze alır. Kavga ve gürültü kâr getiriyorsa, onları cesaretlendirir,”[26] diye betimlediği kapitalizmin[27] sürdürülemez çılgınlığı, belki de en net biçimde maden ocakları realitesiyle karakterize olur.
“Nasıl” mı?
1983 Zonguldak’ında Armutçuk (103 ölü), 1990 Amasya’sında Yeniçeltek (68 ölü), 1992 Zonguldak’ında Kozlu (263 ölü), 1995 Yozgat’ında Sorgun (38 ölü), 2004 Kastamonu’sunda Küre (19 ölü), 2009 Bursa’sında Mustafa Kemalpaşa (19 ölü), 2010 Zonguldak’ında Karadon (30 ölü), 2013 Zonguldak’ında Kozlu (8 ölü) ve Soma’yla, Ermenek’le anılan Türkiye’de kömür ve linyit çıkartılan kayıtlı 740 işletme bulunuyor. Kömür ve linyit madenlerinde 48 bin 706 kayıtlı işçi çalışıyor. Kamuda bir işyerinde ortalama 257, özel sektörde 53 madenci istihdam ediliyor.
3 yılda kömür ve linyit çıkartılan işletme sayında artış gerçekleşti. Bu tür madenlerde 2010 yılında 697 işletme faaliyet gösterirken, bu sayı 2013 yılı sonunda 740’a yükseldi. Söz konusu dönemde 43 kömür ve linyit çıkartılan işletme faaliyete başladı.
İşletme sayısındaki artışta özel sektör belirleyici oldu. 2010’da özel sektördeki işletme sayısı 649 iken 2013 yılında bu sayı 694’e çıktı. Kamuya ait işletme sayısı ise 48’den 46’ya geriledi.[28]
“Sonra” mı?
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı’nın (TEPAV) ‘2010 Maden Araştırma Raporu’na göre 2008’de milyon ton taşkömürü üretimi başına düşen ölüm oranı Türkiye’de yüzde 7.22, Çin’de yüzde 1.27, ABD’de yüzde 0.02’dir!
Kolay mı? Dünyadaki taş kömürünün çok az bir kısmını ürettiğimiz hâlde madenlerde Çin’in 6, ABD’nin 360 katı ölüm yaşanıyor. Türkiye’de milyon ton başına düşen ölüm sayısı Çin’dekinin yaklaşık 6 katı. Bununla birlikte, Türkiye’de maden işçisi ölümleri oranı Avrupa ortalamasının da yaklaşık 4.5 katıdır.[29]
Sadece madencilik sektöründe, 1991-2008 döneminde iş kazaları ve meslek hastalığı nedeniyle toplam 2 bin 554 kişi hayatını kaybederken, sürekli iş göremez hâle gelenlerin sayısı 13 bin 87’e ulaştı!
2004’te taşeronlaşmanın önünün açılmasıyla birlikte madenlerdeki ölümlerin artması dikkat çekiyor. 2002’de 17, 2003’te 22 kişi maden kazalarında yaşamını yitirdi. Ölüm sayısı 2004’te 68, 2005’te 121, 2006’da 79, 2007’de 76, 2008’de 66, 2009’da 92, 2010’da 105, 2011’de 77, 2012’de 61, 2013’te 95 oldu!
2008 yılında Türkiye Taş Kömürü Kurumu’nda milyon ton başına düşen ölüm sayısı 4.41 iken, aynı yıl özel işletmelerde 11.50 oldu![30]
Yine ‘Uluslararası Çalışma Örgütü’ne (ILO) göre, “Türkiye, ölümlü maden kazalarında birinci”yken; her 100 bin ton kömür üretimi başına işçi ölümü sendikalı işletmelerde yüzde 0.3... Taşeronların sendikasız işçilerinde ise bu oran yüzde 8.3’dür...
Türkiye’de her yıl (2012 itibariyle) 74 bin 871 iş kazası oluyor; yani “700 ölü...”
Bu kazaların birinci sırasında “madencilik sektörü” yer alıyor; yüzde 10.1; İkinci sırada “elektrik sektörü”; yüzde 7.7’dir…[31]
Özetle Soma gerçeğinden baktığımızda kan ile kâr arasındaki ilişki son derece açık olarak karşımıza dikilir: Ortalama yüzde 3.9 olan faaliyet kârı madencilik ve taş ocakcılığında yüzde 15.5’dir ki,[32] bu da işçinin canı ve kanı demektir!
II.1.2) İŞ CİNAYETLERİ
“İşçi cinayetleri alarm veriyor” diye anılan Türkiye’de iş kazaları ve meslek hastalıkları (iş cinayetleri) sonucu ölen işçi sayısına ilişkin veriler oldukça tartışmalı… Uzun dönemli toplam ve yıllık ortama ölüm oranları arasında çarpıcı farklar ortaya çıkıyor. 2005-2013 döneminde açıklanan toplam işçi ölüm sayısı 11 bin 47 iken iş kazası ve meslek hastalığı sonucu gelir bağlanan dosya sayısı 20 bin 799’dur. Aradaki fark 9 bin 752’dir. Yıllık ortalama ölüm sayısı bir istatistikte 1227 iken diğerinde 2311’e ulaşıyor. Bu açıklanabilir bir fark değil. SGK’nin açıkladığı (ham) iş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölüm sayıları gerçeği yansıtmıyor… İş kazaları ve meslek hastalıkları (iş cinayetleri) sonucu ölüm sayıları bilinen ve kamuoyuna açıklanan sayıların iki katına ulaşıyor![33]
TMMOB ‘Makine Mühendisleri Odası’nın (MMO), mevzuat, uygulama sorunları ve resmi verilerini 2 yılda bir güncellediği ‘İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği’ne (İSG) ilişkin raporunda, yalnızca zorunlu/ aktif sigortalı kayıtlı çalışanları kapsayan SGK verilerine göre, 2013 yılında iş kazası sayısının, 2012 ve önceki yıllara göre olağanüstü düzeyde arttığı, 2012 yılında 74 bin 871 olan iş kazası sayısının, 2013 yılında 191 bin 389’e çıktığı ve 2012’ye göre yüzde 291 oranında artış yaşandığı belirtildi.
İş kazası yaşayanların 20 bin 745’inin kadın, 170 bin 644’ünün erkek olduğu belirtilen raporda şu bilgilere yer verildi: “İş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölüm sayısı 2012’de 745, 2013’te 1.360’tır ve 2013 yılında 2012’ye göre yüzde 83 oranında artmıştır.
2014 verileri SGK tarafından henüz açıklanmamıştır ancak ‘İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’ (İSGM) verilerine göre 2014’te en az 1.886 emekçi iş kazası ve meslek hastalığı sonucu yaşamını yitirmiştir. SGK 2013 verilerinde meslek hastalıklarından dolayı hiç ölüm gözükmemektedir! Ancak İSGM verilerine göre 2013’te en az 3, 2014 yılında en az 29 emekçi meslek hastalıklarından dolayı yaşamını kaybetmiştir. 2013 ve 2014 yıllarına ait iş kazası sonucu ölüm vakaları 1996 sonrasının doruğu düzeyindedir.”[34]
Yine İSGG verilerine göre Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik’in görevde olduğu 8 yılda 6 bin 732 işçi iş cinayetine kurban gitti.
Soma, Ermenek, Torunlar ve daha niceleri... Yalnız Çalışma Bakanı Faruk Çelik iş cinayetlerinde sorumluluğu hep işçilere atmaya çalıştı; patronların önünü açan politikalar hayata geçirilirken söylemlerinde de patronların yanlarında oldu” denildi.[35]
Ayrıca AKP’nin iktidarda olduğu 11 yılda Türkiye’de iş kazalarında 46 bin kişi çalışamaz hâle geldi… Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik’in verilerine göre, 1992-2013 dönemindeki iş kazalarında 2 milyon çalışan iş kazası geçirirken; 24 bin kişi de öldü.”[36]
Nihayet İş Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi 12 yıllık AKP iktidarı boyunca 15 bin 369 işçinin yaşamını yitirdiğini açıkladı. AKP’nin 12 yıldır işçileri taşeron çalışma, düşük ücretler ve iş cinayetleri ile karşı karşıya bıraktığını belirten İSİG Meclisi 2015 yılında da (28 Mayıs’a kadar) 628 işçinin iş cinayetlerinde hayatını kaybettiğini belirtti. Veriler AKP’nin iktidara geldiği yıldan itibaren iş cinayetlerindeki yükselmeyi de gözler önüne serdi. 2003 yılında hayatını kaybeden işçi sayısı 811 iken 2014 yılında 1886’ya yükseliyor.[37]
İş cinayetlerinin “kaza” diye ambalajlandığı coğrafyamızda işçiler açısından, “Her türlü otorite ve hiyerarşi sorgulanmalı ve bunların meşruiyeti ispatlanmalıdır. Meşruiyetini ispatlayamayan her türlü otorite gayrimeşrudur ve devrilmelidir,” Noam Chomsky’nin belirttiği üzere…
II.1.3) DEVLETİN MARİFETLERİ
Burjuva devletin marifetleri karşısında Chomsky’nin saptamaları “olmazsa olmaz”dır; çünkü… İşte birkaç somut veri!
i) ITUC’nun 160 ülkeden yaklaşık 1500 delegenin katılımı ile Berlin’de gerçekleştirilen III. Dünya Kongresi’nden hükümete “Soma uyarısı” çıktı. Kongrede kabul edilen kararda, hükümete sert eleştiriler yöneltmesine karşın;[38] Başbakan Ahmet Davutoğlu, Zonguldak’ta madencilikte işverenlere getirilen kurallara esneklik getiren Bakanlar Kurulu kararını imzaya açtığını açıkladı![39]
ii) Manisa Celal Bayar Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ahmet Güç, Soma’daki faciada 301 madencinin ölümünü “Allah’ın takdiri” olarak nitelendirerek, “Bu insanlarımız helal kazanç peşindeydi. Olaya buradan baktığımız açısından onlar için sevindirici bir durum. Bunlar uyuşturucu ticareti yaparlarken de bir çatışmaya girip ölebilirlerdi. Mafya hesaplaşmasında da ölebilirlerdi. Eşlerini ve çocuklarını rızıklarını temin ederken, hayatlarını kaybettiler. Dolayısıyla Allah’tan rahmet diliyoruz. Onlar şehit olmuşlardır” dedi![40]
iii) Soma’da yaşanan katliamın ardından, duruşmalar ertelenmeye katiller aklanmaya devam ederken; protestolar sırasında Başbakanlık Müşaviri Yusuf Yerkel’in tekmelediği madenci Erdal Kocabıyık’a dava açıldı. Yerkel’in tekmelediği madenci Kocabıyık’a, dönemin Başbakanı Erdoğan’ın aracına tekme savurduğu için 543.44 liralık para cezası istendi. Yerkel hakkında açılan idari soruşturma zaman aşımına uğratılarak dosya kapatılmıştı![41]
iv) Manisa’nın Soma ilçesinde, 13 Mayıs 2014 tarihinde yaşanan maden faciasını beyazperdeye aktarmak isteyen yönetmen ve yapımcı Faik Ahmet Akıncı’nın ‘Soma 301’ isimli filmine, Manisa Valiliği tarafından çekim izni verilmedi![42]
v) İşverenlere asgari ücret ve SGK prim desteği, yatırımcılara vergi indirimi sağlayan 7.5 milyar TL’lik ‘İstihdam, Sanayi Yatırımı ve Üretimi Destek Paketi’ni açıklayan Başbakan Davutoğlu, paketin kaynağının işsiz kalan emekçilere maaş vermek için oluşturulan fondan karşılanacağını söyledi![43]
vi) DİSK’e bağlı Birleşik Metal İş Sendikası 10 ilde 22 fabrikada grev kararı aldı. “Milli güvenliği bozucu nitelikte olduğu” gerekçesiyle Bakanlar Kurulu grevi 60 gün süreyle açıkladı. AKP hükümeti, Birleşik Metal İş Sendikasının grevini neden “milli güvenliği bozucu” nitelikte bularak ertelediğini “Tank, TOMA, Kirpi, gözaltı araçları yapılamaz” gerekçesiyle reddetti. Hükümet, Emniyet Genel Müdürlüğü’nün TOMA aldığı AKP İzmir Milletvekili İsmail Katmerci’nin sahibi olduğu Katmerciler Araç Üstü Ekipman AŞ’yi de grevden dolaylı olarak etkilenecek kurumlar arasında saydı![44]
vii) 1.3 milyar lira harcanan Cumhurbaşkanlığı Sarayı inşaatında çalışan işçi Savaş Oğuz’un iskeleden düşerek yaşamını yitirmesine ilişkin 9 kişi hakkında açılan davada, Çalıştığı Kontursel firmasının şantiye şefi Rahman Pehlivan, “Plan yapılan yerde çalışmadı,” diyerek ölen işçiyi suçladı![45]
viii) Adana’da Gökdere Köprü Barajı ve Hidroelektrik Santrali’nin Derivasyon Tüneli’nin kapağının patlaması sonucu 10 işçinin öldüğü olayda tutuksuz 17 sanığın yargılandığı davada 7 sanığa beraat kararı çıktı. Mahkeme heyeti Erdal Nakas, Öncü Polat ve Servet Eğilmez’e 10’ar yıl, Cengiz Ulucan ve Burak Alpago’ya 8 yıl 4’er ay, Ahmet Fuat Üstündağ ve İbrahim Atay’a 5’er yıl, Ferdi Alkan, Kadir Doğan ve Ali Seçer’e 7 yıl 6’şar ay hapis cezası verdi. Mahkeme heyeti daha sonra bu cezaları suçun “taksirli suç” olması nedeniyle para cezasına çevirdi. Mahkeme 45 bin ile 146 bin TL arasında değişen para cezasını da 24’er aya kadar taksitle ödenmesine karar verdi![46]
ix) Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, dövülerek işten atılan işçinin işe gitmeyerek iş akdini kendisinin sonlandırdığını bu nedenle “ihbar tazminatı” hakkını kaybettiğine hükmetti![47]
x) Soma’da 301 madencinin can verdiği faciadan sağ kurtulan madenciler hakkında “mala kasten zarar vermek” ve “2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet etmek” suçlamalarıyla dava açıldı. İddianameye konu olan “suç”, madencilerin olaydan 4 gün sonra arkadaşlarının cenazelerini alamadıklarını söyleyip yürüyüş yapmaları![48]
xi) Bursa Cumhuriyet Başsavcılığı’nın, bazı otomobil fabrikalarında yapılan işçi eylemleriyle ilgili olarak “Terör Örgütüne yardım yataklık” suçlamasıyla başlattığı soruşturma çerçevesinde 15 Mayıs 2015’den itibaren iş bırakarak eyleme çıkan metal işçileri hakkında “terör” soruşturması başlatıldı![49]
xii) İstanbul Üniversitesi (İÜ) İstanbul Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Bölümü Araştırma Görevlisi ve İstanbul Tabip Odası’nın hastane temsilcisi Dr. Coşkun Canıvar, hastanedeki taşeron firmanın “İşçi Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi”nin yetersiz olduğu görüşünü başhekimliğe bildirmesinin ardından “kademe durdurma cezası” ile karşı karşıya kaldı![50]
Bu kadar da değil; dahası da var!
II.2) DERİNLEŞEREK, YAYGINLAŞAN EŞİTSİZLİK
Tüm bunlara bir de işçi ve emekçiler için derinleşerek, yaygınlaşan eşitsizlik eklenmeli![51]
Gelir eşitsizliğinde ilk 5’te olan Türkiye’nin[52] AKP hükümetleri döneminde en zengin daha daha zengin oldu. En zengin kesimin geliri en yoksul kesimin gelirinin 7.7 katı büyüklüğüne ulaşırken; nüfusun yüzde 49.7’si ciddi finansal sıkıntıyla karşı karşıya olduğu Türkiye’de;[53] ‘Die Zeit’ dergisinin, ‘Credit Suisse Global Wealth Databook 2014’ verilerinden hareketle gelir dağılımındaki eşitsizliğe ve zengin ile fakir arasında giderek daha da derinleşen uçuruma dikkat çekti.
Lenz Jacopsen’in, ‘Süper zenginlerin ülkesi Türkiye’ başlıklı haberine göre, AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından beri ekonomi her yıl neredeyse yüzde 5 gibi bir oranda büyürken; servet dağılımındaki eşitsizlik de arttı: 2002 yılında Türk toplumunun en zengin yüzde 1’i mal varlıklarının yüzde 39.4’üne sahipti. 2014’te bu rakam 54.3’e yükseldi.[54]
Böylece Türkiye, OECD ülkelerinde gelir adaletsizliğinde ikinci; yüzde 10’luk kesimin serveti 14 yılda en hızlı yükselmiş dünyanın üçüncü; genç işsizler oranı yüzde 20, sigortasız çalışanlar yüzde 33, tarımda ise yüzde 81 olduğu bir coğrafyaya dönüştü.[55]
Özetle AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılında Türkiye’deki en zengin yüzde 1’lik nüfus toplam servetin yüzde 39.4’üne sahipken ülkenin geri kalan yüzde 99’luk kesimi Türkiye’deki toplam zenginliğin yüzde 60.6’sını elinde bulunduruyordu. AKP iktidarı altında geçen yıllar içinde, Türkiye’deki en zengin yüzde 1’lik kesimin toplam zenginlikten aldığı payı geri kalan yüzde 99’un aleyhine çok hızlı biçimde artırdığını ve 2012 yılı itibariyle en zengin yüzde 1’lik kesimin geri kalan yüzde 99’un toplam mal varlığından daha fazla birikime sahip olduğunu görüyoruz.
Servet bölüşümündeki bu son derecede adaletsiz gidişat sonucunda 2014’e geldiğimizde artık Türkiye’deki en zengin yüzde 1’lik nüfus toplam servetin yüzde 54.3’üne sahip; buna karşın nüfusun geri kalan yüzde 99’luk kesimi toplam servetten ancak yüzde 45.7 oranında pay alıyor. Yani artık Türkiye’deki çok küçük bir azınlık geri kalan yüzde 99’luk nüfusun toplam mal varlığından daha büyük bir servete sahipken; 2014 yılı verileri Türkiye’deki son derece eşitsiz servet dağılımını gözler önüne seriyor. Buna göre Türkiye’deki yetişkin nüfusun: i) yüzde 75.3’ünün mal varlığı 10 bin dolardan az; ii) yüzde 22.8’inin mal varlığı 10 bin ila 100 bin dolar arasında; iii) yüzde 1.8’inin mal varlığı 100 bin ila 1 milyon dolar arasında; iv) yüzde 0.2’sinin mal varlığı 1 milyon dolardan fazladır![56]
Toparlarsak: AKP iktidarının sürdüğü 2002 yılından bu yana Türkiye’de en zengin yüzde 1’lik kesim ile geri kalan yüzde 99 arasındaki makas da açıldı. New York merkezli ‘Research Instute of Turkey’in yayımladığı rapor, AKP’nin seçim meydanlarında vurguladığı 12 yıllık ekonomik istikrarın en çok zenginlere yaradığını ortaya koydu.
Türkiye’de 2014’te büyümenin zayıflamasına rağmen en zengin kesimin toplam servetten aldığı pay yükselmeye devam etti. 2013’te yüzde 4 büyüyen Türkiye ekonomisi geçen yıl hükümetin hedefinin altında yüzde 2.9 büyüyebilmişti.
Buna rağmen Türkiye’nin en zengin yüzde 1’i, 2013’te toplam servetten yüzde 52.3 pay alırken, 2014’te bu pay yüzde 54.3’e çıktı. Özetle Türkiye’nin toplam servet birikiminin yarısından fazlası en zengin yüzde 1’e gitti.
OECD’nin gelir adaletsizliği raporunda üye ülkeler arasında gelirin en adaletsiz dağıtıldığı beş ülkeden birisi Türkiye oldu. Bu göstergeye göre ilk sırada Meksika, ikinci sırada ise Şili yer alıyor. Üçüncü Türkiye’nin hemen ardında ise ABD ve İsrail var. Ancak Türkiye, 1985’ten 2013’e kadarki dönemde gelir adaletsizliğini azaltabilen tek OECD ülkesi konumunda. Adaletsizlikteki düşüşe karşın Türkiye’deki en zengin yüzde 10’luk kesimin, en fakir yüzde 10’dan 15.2 kat daha fazla serveti olduğu ifade ediliyor. Bu alanda OECD ülkelerinin ortalaması 9.6 kat seviyesindedir…[57]
II.2.1) KATMERLENEN ZENGİNLİK
Ayda 15 bin TL milletvekili maaşı alan Çevre ve Şehircilik Bakanı İdris Güllüce’nin, “Ay sonunu zor getiriyoruz,” dediği[58] coğrafyamızda “AKP zenginleri şatoya merak sararken; AKP döneminde zenginleşenlerin milyonları artık Almanya’ya akıyor![59]
Kolay mı?! 2014 yılında zenginlerin, Türkiye’deki serveti 7. 6 milyar dolar arttı![60]
‘The Forbes’ dergisinin dünyanın en zenginleri listesi açıklandı. Microsoft’un kurucusu Bill Gates, 79.2 milyar dolarlık servetiyle birinci sırada yer aldı. 2015 yılında Türkiye’den listeye 32 kişi girdi
Zenginler listesinde Türkiye’den Murat Ülker 4.4 milyar dolarla 369’uncu, Hüsnü Özyeğin 2.7 milyar dolarla 690’ıncı olurken Semahat Sevim Arsel 2.6 milyar dolarlık servetiyle 714’üncü oldu. Türkiye’den zenginler listesine giren diğer isimler ise şöyle: Mustafa Rahmi Koç 2.5 milyar dolar, Ferit Faik Şahenk 2.5 milyar dolar, Şarık Tara 2.4 milyar dolar, Erman Ilıcak 2.2 milyar dolar, Suna Kıraç 2.2 milyar dolar, Filiz Şahenk 2.2 milyar dolar ve Ali İbrahim Ağaoğlu da 1.8 milyar dolar.[61]
TÜRKİYE’NİN ZENGİNLERİ[62]
| ||||||||
SIRA
|
‘THE FORBES’DE SIRA 2015
|
KİM
|
SERVETİ (milyar dolar)
|
ŞİRKET
|
‘THE FORBES’DE SIRA 2014
|
KİM
|
SERVETİ (milyar dolar)
|
ŞİRKET
|
1
|
369
|
Murat Ülker
|
4.4
|
Yıldız Holding
|
408
|
Murat Ülker
|
3.7
|
Yıldız Holding
|
2
|
690
|
Hüsnü Özyeğin
|
2.7
|
Fiba Holding
|
483
|
Şarık Tara
|
3.3
|
Enka İnşaat
|
3
|
714
|
Semahat Sevim Arsel
|
2.6
|
Koç Holding
|
551
|
Hüsnü Özyeğin
|
3
|
Fiba Holding
|
4
|
737
|
Mustafa Rahmi Koç
|
2.5
|
Koç Holding
|
609
|
Erman Ilıcak
|
2.8
|
Rönesans Holding
|
5
|
737
|
Ferit Faik Şahenk
|
2.5
|
Doğuş Holding
|
796
|
Semahat Sevim Arsel
|
2.2
|
Koç Holding
|
6
|
782
|
Şarık Tara
|
2.4
|
Enka İnşaat
|
828
|
Mustafa Rahmi Koç
|
2.1
|
Koç Holding
|
7
|
847
|
Erman Ilıcak
|
2.2
|
Rönesans Holding
|
828
|
Ferit Faik Şahenk
|
2.1
|
Doğuş Holding
|
8
|
847
|
Suna Kıraç
|
2.2
|
Koç Holding
|
973
|
Suna Kıraç
|
1.85
|
Koç Holding
|
9
|
847
|
Filiz Şahenk
|
2.2
|
Doğuş Holding
|
988
|
Filiz Şahenk
|
1.8
|
Doğuş Holding
|
10
|
1105
|
Ali İbrahim Ağaoğlu
|
1.8
|
Ağaoğlu İnşaat
|
1092
|
Mehmet Sinan Tara
|
1.6
|
Enka İnşaat
|
11
|
1118
|
Ahsen Özokur
|
1.7
|
Yıldız Holding
|
1143
|
Ali İbrahim Ağaoğlu
|
1.55
|
Ağaoğlu İnşaat
|
12
|
1312
|
Bülent Eczacıbaşı
|
1.5
|
Eczacıbaşı Holding
|
1143
|
Ahsen Özokur
|
1.55
|
Yıldız Holding
|
13
|
1324
|
Ahmet Çalık
|
1.4
|
Çalık Holding
|
1154
|
Bülent Eczacıbaşı
|
1.5
|
Eczacıbaşı Holding
|
14
|
1324
|
Faruk Eczacıbaşı
|
1.4
|
Eczacıbaşı Holding
|
1154
|
Faruk Eczacıbaşı
|
1.5
|
Eczacıbaşı Holding
|
15
|
1324
|
Ahmet Nazif Zorlu
|
1.4
|
Zorlu Holding
|
1154
|
Mehmet Nazif Günal
|
1.5
|
MNG Holding
|
16
|
1386
|
Mustafa Latif Topbaş
|
1.4
|
BİM
|
1154
|
Mehmet Emin Karamehmet
|
1.5
|
Çukurova Holding
|
17
|
1386
|
Hamdi Ulukaya
|
1.4
|
Chobani Yoghurt
|
1210
|
Hamdi Ulukaya
|
1.4
|
Chobani Yoghurt
|
18
|
1415
|
Mehmet Ali Aydınlar
|
1.3
|
Acıbadem
|
1284
|
Mubariz Gurbanoğlu
|
1.3
|
Palmali Denizcilik
|
19
|
1415
|
Mübariz Gurbanoğlu
|
1.3
|
Palmali Denizcilik
|
1284
|
Mustafa Latif Topbaş
|
1.3
|
BİM
|
20
|
1500
|
Turgay Ciner
|
1.3
|
Ciner Holding
|
1372
|
Ahmet Nazif Zorlu
|
1.2
|
Zorlu Holding
|
21
|
1500
|
Deniz Şahenk
|
1.3
|
Doğuş Holding
|
1372
|
Suat Günsel
|
1.2
|
Yakın Doğu Üni.
|
22
|
1533
|
Mehmet Rüştü Başaran
|
1.2
|
HABAŞ
|
1465
|
Ahmet Çalık
|
1.1
|
Çalık Holding
|
23
|
1533
|
Mehmet Nazif Günal
|
1.2
|
MNG Holding
|
1465
|
Aydın Doğan
|
1.1
|
Doğan Holding
|
24
|
1533
|
Mehmet Sinan Tara
|
1.2
|
Enka İnşaat
|
1540
|
Deniz Şahenk
|
1.05
|
Doğuş Holding
|
25
|
1605
|
Mehmet Emin Karamehmet
|
1.2
|
Çukurova Holding
|
1565
|
Murat Vargı
|
1
|
MV Holding
|
26
|
1638
|
Suat Günsel
|
1.1
|
Yakın Doğu Üni.
|
-
|
-
|
-
|
-
|
27
|
1712
|
Mustafa Vehbi Koç
|
1.1
|
Koç Holding
|
-
|
-
|
-
|
-
|
28
|
1712
|
Şevket Sabancı
|
1.1
|
Esas Holding
|
-
|
-
|
-
|
-
|
29
|
1741
|
Aydın Doğan
|
1
|
Doğan Holding
|
-
|
-
|
-
|
-
|
30
|
1741
|
Suzan Sabancı Dinçer
|
1
|
Sabancı Holding
|
-
|
-
|
-
|
-
|
31
|
1741
|
Serra Sabancı
|
1
|
Sabancı Holding
|
-
|
-
|
-
|
-
|
32
|
1741
|
Murat Vargı
|
1
|
MV Holding
|
-
|
-
|
-
|
-
|
33
|
1741
|
Fatma Yazıcı
|
1
|
Diler Holding
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Hızla sıralayarak ilerleyelim!
i) Koç Holding, 2015’in ilk çeyreğinde 459 milyon TL net dönem kârı açıkladı…[63] Koç Holding 68.6 milyar TL konsolide satış geliri elde ettiği 2014 yılını 2.7 milyar lira net kârla tamamladı…[64]
ii) Sabancı Holding kârını yüzde 54 arttırdı… 2015 yılının ilk üç ayında Sabancı Holding’in konsolide gelirleri, 6 milyar 725 milyon TL olarak gerçekleşti. 2015 yılının ilk üç ayında Sabancı Holding’in konsolide net kârı 2014 yılının aynı dönemine göre yüzde 54 artarak 648 milyon TL’ye ulaştı. Sabancı Holding’in toplam varlıkları 31 Mart 2015 itibari ile 245 milyar 610 milyon TL’ye, toplam konsolide özkaynağı ise 19.5 milyar TL’ye yükseldi…[65] Sabancı Holding CEO’su Zafer Kurtul da, holdingin 2014’de konsolide net kârının ise 2 milyar 70 milyon lira olduğunu açıkladı…[66]
iii) Ülker’in 2015’in ilk çeyreğinde esas faaliyet kârı 92 milyon TL oldu…[67] Ülker, 2014’te 2 milyar 891 milyon liralık gelir elde etti. 2014’e ilişkin finansal sonuçlarını açıklayan şirketin esas faaliyet kârı 285 milyon, ana ortaklığa dağıtılabilir net kârı ise 212 milyon lira olarak gerçekleşti... [68]
iv) Türkiye bankacılık sektörünün Mart 2015 itibariyle dönem net kârı 6 milyar 706 milyon TL oldu…[69]
v) Sigorta sektörünün teknik kârı 2014’de 1 milyar lirayı aştı…[70]
vi) Akbank, Yapı Kredi ve Garanti Bankası 2014 yılsonu bilançolarını açıkladı. Yüksek performanslarıyla dikkat çeken üç bankanın net kârlarının toplamı 8.635 milyona ulaşarak 9 milyara yaklaştı…[71]
vii) Ziraat Bankası 2015’in ilk çeyreğinde 1 milyar 102 milyon TL net kâr etti... [72] Ziraat, Türkiye bankacılık tarihinin kâr rekorunu kırdı. 2014 yılını 4 milyar 51 milyon liralık kârla kapattı…[73]
viii) İş Bankası’nın 2015’in ilk çeyrek solo net kârı 2014 yılında aynı döneme göre yüzde 12 artışla 912.2 milyon lira ile beklentilerin üzerinde gerçekleşti…[74] İş Bankası’nın 2014 net kârı 3.4 milyar TL oldu…[75]
ix) Halkbank, 2014’te 2.2 milyar TL net kâr etti…[76]
x) Vakıfbank 2015’in ilk çeyreğinde 434.6 milyon TL net kâr elde etti…[77] Vakıfbank, 2014’te, konsolide olmayan kârını yüzde 10.6 artırarak 1 milyar 753 milyon liraya çıkardı. Banka, aktiflerini yüzde 17 büyüterek 158 milyar liranın üzerine taşıdı…[78]
xi) 2015’in ilk çeyreğinde Denizbank 99.2 milyar TL kâr etti...[79]
xii) 2015’in ilk çeyreğinde Yapı Kredi’nin geliri yüzde 24 arttı...[80]
xiii) Şekerbank’tan 2015’in ilk çeyreğindeki net kârı 29.3 milyon TL oldu...[81]
xiv) Türkiye Finans’ın 2015’in ilk çeyreğindeki net kârı 37 milyar TL oldu…[82] “Türkiye Finans’ın net kârı 2014’de 334 milyon TL oldu…[83]
xv) 2015’in ilk çeyreğinde Garanti’nin net kârı 784.8 milyon TL oldu…[84]
xvi) Perakende sektöründe faaliyet gösteren BİM, 2014’te yüzde 22 büyüme ile 14.5 milyar dolar ciro elde etti…[85]
xvii) 2014 yılında 4 milyar 312 milyon liralık gelire imza atan Avea’nın, gelir artış oranı 2014’ün son çeyreğinde yüzde 22’ye ulaştı…[86]
xviii) Vodafon gelirini 7.5 milyar liraya yükseltti…[87]
xix) Şişecam topluluğunun 2015’in ilk çeyreğindeki net kârı 162 milyon TL olarak gerçekleşti…[88]
Ve noktalarken bir şey daha: ‘The Forbes’ dergisinin açıkladığı en zengin olacaksın, ama siyasete bulaşmayacaksın! Eşyanın tabiatına aykırı...[89] İşte en zengin Türklerin bir kısmının bugünkü siyasilerle ilişkileri:[90]
MURAT ÜLKER (YILDIZ HOLDİNG)
|
Yıldız Holding Ülker Grubu üzerinde yapılandı. Murat Ülker de Ülker Grubu’nu kuran Sabri Ülker’in oğlu. Yakın geçmişte Ülker Grubu İcra Kurulu Başkan Yardımcılığı’nı üstlenen Orhan Özokur’un kardeşi Atilla Özokur, 2003 yılında Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve kardeşi Mustafa Erdoğan ile birlikte ortaklaşa “Yenidoğan Gıda Pazarlama Şirketi”ni kurmuştu. Dönemin parasıyla yaklaşık 1 trilyon liraya (bugünkü 1 milyon lira) satılan bu şirket, yakın geçmişte Erdoğan’ın ticaret yapma araçlarından yalnızca biri olmuştu. Erdoğan’ın, başbakan olmadan önce Atilla Özokur ile birlikte kurduğu diğer şirketler, İhsan A.Ş. ve Emniyet A.Ş’nin bir özelliği ise, her ikisinin de AKP iktidarı döneminde çıkarılan vergi affından yararlanmış olmalarıydı.
|
ERMAN ILICAK (RÖNESANS HOLDİNG)
|
Ilıcak’ın holdingi AOÇ’de yapılan sarayın müteahhitliğini üstlendi. Ilıcak, saray için “Türkiye Cumhuriyeti’ne yakışan bir proje oldu. Bizim için büyük onur, şeref ve gurur kaynağıdır. Çocuklarımıza bırakacağımız bir mirastır” demişti.
|
ALİ AĞAOĞLU (AĞAOĞLU İNŞAAT)
|
Ağaoğlu’nun Bakırköy’de yürüttüğü bir konut projesinde 70 metrelik yükseklik için iznini dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’dan aldığı iddiası, yine dönemin Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar hakkında hazırlanan fezlekeye eklenmişti.
|
AHSEN ÖZOKUR (YILDIZ HOLDİNG)
|
Sabri Ülker’in kızı. Eski Ülker Grubu İcra Kurulu Başkan Yardımcısı Orhan Özokur ile evli. Oğlu Ahmet Özokur ise, Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun en büyük kızı Sefure ile evli.
|
MUSTAFA LATİF TOPBAŞ (BİM)
|
Erdoğan ailesinin yakın dostlarından. Mustafa Latif Topbaş’ın kızı Fatma, Sabri Ülker’in torunu Murat Ülker’in yeğeni Ali Ülker ile evli. Topbaş’ın adı Urla’da, Erdoğan ailesini ağırladığı villalar nedeniyle gündeme gelmişti. Topbaş, Recep Tayyip Erdoğan’ın kızı Sümeyye Erdoğan ile bir telefon görüşmesinin kamuoyuna yansıması üzerine, bu villaların restorasyonu sırasında misafirlerinin kimi özel isteklerini yerine getirmek için kendileriyle görüşmeler yaptığını açıklamıştı.
|
MÜBARİZ GURBANOĞLU (PALMALİ DENİZCİLİK)
|
Erdoğan’ın oğlu Necmettin Bilal Erdoğan, kardeşi Mustafa Erdoğan ve eniştesi Ziya İlgen’in ortak olduğu BMZ Group Denizcilik Şirketi tarafından 17 milyon dolara inşa edilen 7 bin 150 DWT taşıma kapasitesine sahip “M/T Mecid Aslanov” adlı tanker, 10 yıllığına Palmali Denizcilik’e kiralanmıştı.
|
AHMET ÇALIK (ÇALIK HOLDİNG)
|
AKP’ye ve Erdoğan’a en yakın işadamlarından olduğu biliniyor. Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak, Çalık Holding’in uzun süre genel müdürlüğünü yürüttü.
|
II.2.2) VE YOKSULLUK!
Ve OECD’nin, “Yemeğe parası yetmeyenlerin sayısı çoğaldı”[91] notunu düştüğü coğrafyamızdaki yoksulluğa gelince![92]
Türkiye’de yoksulluk sınırı, 2014 Haziran’ında 1.956 TL, yani asgari ücretin iki misli olarak açıklanırken; OECD ülkeleri arasında gelir adaletsizliğinde üçüncü sırada geliyor…[93]
Türkiye’de hanehalklarının yüzde 22.4’ü, yani 17 milyon kişi yoksulluk sınırının altında yaşıyorken;[94] 6 milyon 192 bin 962 yaşlının 1 milyon 115 bini yoksulluğun pençesinde. 4 milyon 706 bin yaşlı, yardımla ayakta duruyor[95] ve Türkiye’de emeklilerin yüzde 44.7’si yoksulluk çekiyor…[96]
Güngör Uras’ın, “Ayşe Hanım 2014 yılında az tüketti”[97] notunu düştüğü koordinatlarda ‘Tüketici Hakları Derneği’ Genel Başkanı Turhan Çakar, 68 temel gıda maddesinde tüketicilerin satın alma gücünün düştüğünü ifade ederek, “TÜİK rakamlarına göre 14 milyon, Türk-İş rakamlarına göre ise 54 milyon dolayında tüketici açlık sınırında yaşamaktadır. Tüketiciler, gıda harcamalarından kesip diğer zorunlu giderlere harcama yapmak zorunda kaldıkları için beslenemeyip hastalanmaktadırlar,” diyor![98]
TÜİK’in ‘İstatistiklerle Aile’ başlıklı 2014 yıllı araştırma sonuçlarına göre, ailelerin yüzde 22.4’ünün yoksulluk sınırının altında bir gelirle yaşadıkları anlaşılıyorken; TÜİK araştırması ortaya koydu ki, 3 çocuk yapmış ailelerin yüzde 49.6’sı yoksulluk sınırı altında yaşıyor. Bir başka deyişle, üç ya da daha fazla bağımlı (geçimini ailenin sağladığı) çocuğu olan hanehalklarının yoksulluk oranı 2013 yılında yüzde 49.6 oldu. Üstelik bu oran yıldan yıla da artıyor. Örneğin 2011’de bu tür ailelerde yoksulluk sınırının altında yaşayanlar yüzde 48.1’iken 2013’te artmış ve yüzde 49.6’ya ulaşmış![99]
Özetle AKP iktidarı döneminde yoksul sayısı 7 milyon daha artarken; Türkiye’de yoksul sayısı toplam 30 milyon 500 bine ulaştı. ‘Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’ (ASPB) 2015 bütçesi kitapçığında, nüfusun yüzde 40’ı muhtaç kategorisinde yer alıyor. 2012 yılında 23 milyon olan yardıma muhtaç sayısı, 2014 yılında 30 milyona yükseldi. 52 milyon 695 bin kayıtlı seçmenin bulunduğu ülkede 10 milyon seçmen yardıma muhtaç yaşıyor. Yoksulluk listesine kayıtlı sayısı ülke nüfusunun yüzde 39.5’ine ulaşmış durumda.
ASPB’nin 2013 Mart ayında yayımlanan bültenine göre, Türkiye’de on kişiden dördü yoksul durumda. Hane olarak hesaplandığında bu sayı 8 milyon haneye ulaşıyor. Kitapçıktaki diğer bir ayrıntı ise aş evlerinden yararlanan kişi sayısı; 2010 yılında 29 binlerde olan bu sayı 2014 yılında 35 bine yükseliyor.[100]
Evet, 2012’de 23 milyon 668 bin olan yardıma muhtaç insan sayısı 2014’te 30.5 milyona yükseldi. Yardıma muhtaç hane sayısı da 8 milyona çıktı.
AKP iktidarı iki yılda 7 milyon daha yoksul yurttaş yarattı. 2012’de 23 milyon 668 bin olan yardıma muhtaç insan sayılı 2014 yılı sonunda 30 milyon 500 bine yükseldi. Yardıma muhtaç hane sayısı da 6 milyon 768 binden 8 milyona ulaştı.
Temel gereksinimlerini karşılayamayan ve yaşamlarını en alt düzeyde dahi sürdürmekte zorluk çeken kişi ve ailelere, karşılıksız ayni ya da nakdi olarak verilen sosyal yardımlar için 2014 yılında 20 milyar 393 milyon lira harcandı.
Verilere göre, Türkiye nüfusunun yüzde 39.8’i yoksulluk envanterine kayıtlı. 2013 Türkiye nüfusu 76 milyon 667 bin olarak belirtilmiş durumda. Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Bilgi Sistemi yoksulluk envanterinde 2014 yılında sosyoekonomik durumu iyi olmayan ve muhtaç olan hane sayısı 8 milyon, kişi sayısı da 30,5 milyon oldu. Türkiye’de kayıtlı seçmen sayısı 52 milyon 695 bin. Yalnız son iki yılda 7 milyon yoksul yaratılan ülkede yaklaşık 10 milyon seçmenin yardımlara muhtaç yaşamını sürdüğünü söylemek mümkün.[101]
Yani Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik’in, 1 Ocak 2012’de uygulamaya geçirilen ‘Genel Sağlık Sigortası’[102] hakkında verdiği bilgiler, dört kişilik ailenin açlık sınırının 1308 lira, yoksulluk sınırının da 4 bin 259 lira olduğu Türkiye’de yaşanan yoksulluğu ortaya koydu…[103]
Nihayet ekonomik yoksunluk nedeniyle 2010’da 35 bin 298 olan korunmaya muhtaç çocuk sayısı yüzde 100’ü aşan bir oranla 2014’te 80 bin 375’e ulaştı. Politik söylemlerinde sürekli çocuk isteyen ve tecavüz çocuklarının dahi kürtajına izin vermeyen iktidar, muhtaç çocuk sayısını yüzde 128 artırırken;[104] TÜİK 2013 verilerine göre ülkemizde yoksulluk sınırı altında yaşayan çocukların sayısı tüm çocuk nüfusunun dörtte birinden fazladır![105]
II.2.3) VE DE İŞSİZLİK!
Gelelim işsizlik kâbusuna!
Koç Holding Yönetim Kurulu Üyesi Ali Koç’un bile, “İş arayan milyonlarca insanın, kabul edilemez şartlarda çalışan işçilerin ve bunlara bağlı olarak giderek artan toplumsal ve sosyal gerginliklerin daha fazla oyalanmaya tahammülü olmadığını düşünüyoruz,”[106] demek zorunda olduğu kaldığı tabloda Güngör Uras da, “100 gencin 20’si işsiz kaldı,”[107] diye ekliyorken; TÜİK’in işgücü istatistiklerine göre, 2014’de ortalama işsizlik oranı yüzde 9.9 olarak gerçekleşti![108]
TÜİK’e göre aralık 2014 itibariyle resmi işsizlerin sayısı 3 milyon 145 bine (yüzde 10.9) çıktı. Aynı dönemde 15-24 yaş grubunu içeren genç işsizlik oranı ise yüzde 20.2 gibi tehlikeli sayılacak bir orana dayanmış durumdayken; bir başka veriye göre, Türkiye’de yaklaşık 9 milyon kişi sosyal güvenlik kapsamı dışında, kayıt dışı ya da mutlak anlamda güvencesiz çalışıyor. Kayıt dışı istihdam oranı resmi verilere göre yüzde 35. Erkeklerin yüzde 29.29’u, kadınların yüzde 48.43’ü kayıt dışı istihdam ediliyor.[109]
İşsiz sayısı 2009 kriz yılını bile aşıp, bu rakama işsiz sayılmayan umutsuzlar eklendiğinde işsiz sayısı 5 buçuk milyona ulaşıyor.[110] Sayıları 12 milyonu aşan “ev kadınları” da eklendiğinde, işsizliğin verdiği boyutu varın siz düşünün!
TÜİK’in 2014 yılı Kasım ayı İşgücü İstatistikleri’ne göre, işsizlik oranı erkeklerde yüzde 9.7 kadınlarda ise yüzde 13 oldu. Aynı dönemde; tarım dışı işsizlik oranı yüzde 12.7 olarak tahmin edildi.[111]
III) İŞÇİLERİN -SENDİKAL- ÖRGÜTLÜLÜĞÜ
9 milyon çalışanın güvencesi olmadığı; erkeklerin yüzde 29.29’unun, kadınların yüzde 48.43’ü kayıt dışı istihdam edildiği Türkiye’de[112] işçilerin -sendikal- örgütlülüğü meselesine Çalışma Bakanlığı’nın Ocak 2015 istatistiklerini aktararak başlayalım:
Türkiye’de sendikalaşma oranı yüzde 10.6. Yani 10 işçiden yalnızca 1’i sendikalı. Bu oran OECD ülkelerinde yüzde 17, AB’de yüzde 23. Bu ülkelerde bütün çalışanlar sendika üyesi olmasalar bile toplu sözleşmeden yararlanma hakkına sahip. Kuzey Avrupa’da örgütlü olmak bir kültür olduğundan çok sendikalaşma oranı çok yüksek. Örneğin Danimarka’da yüzde 66.8, Norveç’te yüzde 53.5, İsveç’te yüzde 67.7’lik sendikalaşma oranı söz konusu…[113]
Ve de Güngör Uras’a göre, “25.5 milyon çalışan, 2 milyon işsiz var. Çalışanların 18 milyonu erkek, 7.5 milyonu kadın. Çalışanların 8.2 milyonu kayıt dışı. Çalışanların büyük kısmı özel sektör işyerlerinde çalışıyor. Kamuda çalışanların sayısı 3 milyon 440 bin. Bunların 2.8 milyonu kadrolu, kalanı sürekli veya geçici işçi statüsünde. Özel kesimde sendikalaşma olan işyerlerinde 12.2 milyon çalışan var. Bu işyerlerinde çalışanların yüzde 10.6’sı, 1.3 milyonu sendika üyesi. Sendikaların bulunduğu kamu işyerlerinde sendikalaşma oranı yüzde 70 dolayında. Sendikalaşma olan kamu işyerlerinde 2.2 milyon çalışanın 1.6 milyonu kamu sendikaları üyesidir.”[114]
Ayrıca Türkiye’de kayıtlı işçilerin sadece yüzde 9.7’si sendikalı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 25 Temmuz 2014’te Resmi Gazete’de yayımlanan işçi sendikaları istatistiklerine göre kayıtlı 12 milyon 287 bin işçinin 1 milyon 189 bini sendika üyesi. Ancak işin tuhaf tarafı 1 milyon 189 bin işçinin sadece 746 bini toplusözleşmeden yararlanıyor…[115]
Bunların yanında TÜİK’e göre ücretli istihdam, 2003’te 10 milyon dolayında iken 2013 sonunda 16.3 milyona çıktı. Neredeyse her 3 iş sahibi nüfustan 2’si ücretliyken; AKP döneminde hızlı bir işçileşme yaşandı. 16.3 milyon ücretliden 2.8 milyon memur ve 2 milyon dolayında kayıtsız ücretli çıkarıldığında 11.6 milyon sigortalı işçi olduğu bildiriliyor.[116]
Yine AKP iktidarı döneminde taşeronlaşma hem kamu hem de özel sektörde en temel istihdam biçimi hâline gelirken, 10 yılda 387 bin olan taşeron çalışan sayısı 1 milyon 700 bini buldu. Türkiye’de 2014 yılı itibariyle 275 kamu kurumu ile 33 bin 788 şirket taşeron işçi çalıştırıyor.
Çalışma Bakanlığı’nın verilerine göre, AKP’nin iktidara geldiği 2002’de Türkiye’de özel ve kamuda toplam taşeron sayısı bugüne kadar rekor oranda artış gösterdi. 2002’ye 358 bin 511’i erkek, 28 bin 607’si kadın olmak üzere toplam 387 bin taşeron işçi çalıştırılırken bu rakam 2007’ye gelindiğinde 1 milyon barajını geride bıraktı.
2007’de Türkiye’de çalışan taşeron işçi sayısı 1 milyon 163 bin 917 kişi oldu. 2009’da yaşanan ekonomik krizde ilk gözden çıkarılan taşeron işçiler olunca çalışan sayısında azalma yaşanırken, 2011’de bu rakam 1 milyon 611 bin 204’e yükseldi.[117]
Nihayet ‘Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)’nin hazırladığı istatistiklere göre, toplam çalışanların yüzde 5.17’si 1-9 çalışan bulunan tesislerde istihdam edilirken, yüzde 27.34’ü 10-49, yüzde 12.74’ü 50-99, yüzde 21.74’ü 100-249, yüzde 33’ü ise 250 ve daha fazla çalışanı bulunan tesislerde istihdam ediliyor.
İstihdamın en fazla olduğu ilk 5 il sırası ile İstanbul (649 bin 605), Bursa (235 bin 592), İzmir (183 bin 640), Kocaeli (161 bin 994) ve Ankara (154 bin 408) oldu. En az çalışan son bulunan 5 il sırası ile Ardahan (391), Bayburt (410), Tunceli (694), Hakkâri (819) ve Iğdır (845)…[118]
III.1) RENAULT’DAN FORD’DA, TOFAŞ’TAN MAKO’YA VEYA…
Ve nihayet Nazım Alpman’ın, “Bursa’da önce bir fabikada başlayan direniş Türkiye’nin unuttuğu bir şeyi hatırlattı: -İşçi sınıfının mücadele geleneği vardır!
İşçi sınıfının Bursa Direnişi de hiç kimsenin beklemediği anda patladı!
En sonunda işçi sınıfı genlerinde olan direniş geleneğiyle ortaya çıktı: -Hak verilmez alınır dediler!
İşçiler üretimden gelen güçlerini gördüler. O bölgede sınıfını kuşatan zincirin halkaları koptu. Bir başka anlatımla: -Bursa volkanı patladı!
Yanardağlar böyledir on yıllarca sessizce dururlar, söndü sanılırlar,” diye tarif ettiği tabloda Renault işçilerinin eylemiyle başlayan grev dalgasıyla, “sanayi işçisi, uzun bir aradan sonra ilk kez kendi varlığını toplumun algı alanına soktu”…
Bu grev dalgası, kapitalizmin önceki yapısal krizinden II. Dünya Savaşı’yla çıkarken şekillenen “Fordist” (otomotiv sektöründe doğduğu için) sermaye birikim rejimini oluşturan iş sürecinin, iş mekânı düzenlemelerinin, bunların teknolojilerinin üzerinde gelişmiş emek/çalışma biçimlerinin ifadesi bir sanayi işçisinin eylemiyken; grevler, Türk-İş’e ve Türk Metal’e karşı bir başkaldırıydı aynı zamanda. Sendika özgürlüğünü hiçe sayan, saygısız, vicdansız, bir “sendika”-sermaye ortaklığına karşı bir kalkışmaydı. Bu mafya bozuntusu “sendika” düzeni içinde[119] bıçak kemiğe öyle dayanmıştı ki, işçiler artık “sendika” adını duymak bile istemiyorlardı.
Bu gidişatta heyecanlanmamak, umutlanmamak elde değil. Bursa’da üretim yapan Renault fabrikasında başlayan işçi direnişi, Tofaş, Coşkunöz, Mako ve ardından Türk Metal Sendikasının örgütlü olduğu Kocaeli’ndeki fabrikalara yayıldı ve bu kalkışmanın etkisi Türk Metal’de deprem etkisi yaptı…[120]
Söz konusu eylemler, yıllardır Türk Metal’in işverenlerini değil, işçilerin, taleplerini baskılayan, demokratik seçim mekanizmalarını işletmeyen, otoriter, gücünü işçiden almayan sendikal anlayışıyla hesaplaşmadır. Bu eylemler, başka bir sendikal arayışın isyanıdır sermaye-sendika kıskacında yoksullaşan işçilerin başkaldırışıdır…
Metal işçilerinin direnişi, bir “kitle grevi” niteliği kazanırken; işçiler çözümün sistemin çizdiği sınırlar dışında olduğunu fark etmişlerdir -ya da sezmişlerdir- ve bu, eylemin en önemli yanıdır. Eylem “kendiliğinden” bir eylem olarak bir anda patlak vermiştir ve sistem içindeki sendikalar arasında bir seçime/ tercihe yönelmemiştir.
Direniş, “işçi sınıfının doğrudan eylemi” olarak sürüyorken;[121] sonucu ne olursa olsun yakın dönemin en önemli işçi hareketlerinden birini yaşıyoruz. Çünkü bu hareket: i) sömürüye karşıdır; ii) sendika ağalarına, teslimiyetçi sendikamsı mafyatik gruplara karşıdır; iii) üretimden gelen gücünün farkındadır; iv) grevden korkmamaktadır; v) dayanışmacıdır; vi) değeri kendisinin yarattığının farkında, hakkının peşindedir.[122]
Yani metal sektöründeki işçi hareketlilik çok önemlidir. Çünkü Kalkınma Bakanlığı verilerine göre Türkiye otomotiv sanayi tek başına, sanayinin toplam gelirinin (katma değerinin) yüzde 8’ini gerçekleştiriyor. Çok geniş bir alanı kapsayan (Otomotiv, metal eşya, makine, elektronik aygıt ve demir-çelik, diğer metal ana sanayi) sektörün bütününü ele aldığımızda sanayide yaratılan gelirin yaklaşık yüzde 40’ının üretildiğini görürüz.[123]
Kolay mı? Otomotiv sanayi Türkiye ihracatının göz bebeğidir. Sektör 2014 yılında da en çok ihracat yapan sektör konumundaydı. Türkiye dünyada 17. büyük otomotiv üreticisi ülke. Bu durumu çok uluslu şirketlerin yatırım kararları belirliyor. Yatırım kararlarını ise kârlılık oranları belirliyorken;[124] metal işkolundaki sanayiler, öteden beri Türkiye’nin en yüksek katma değer ve kâr üreten sektörleridir. Türkiye burjuvazisinin koçbaşı Koç’un birçok sektörü terk ederken neden hâlâ bir ayağının metalde olduğunu sorgulayınca da, bunu anlarsınız.[125]
Metal işkolu Türkiye’de çalışma ilişkilerinin can damarını oluşturan sektörlerin başında gelir. Aziz Çelik, son yirmi yılda toplu pazarlık sisteminin nasıl marjinalleştiğini gösterdiği yazısında, 1995’te özel sektörde toplam 5.5 milyon işçi varken toplu pazarlık kapsamında 438.000 kişi olduğunu, 2013’te ise 13 milyon çalışana karşılık toplu pazarlık sisteminin sadece 500.000 kişiyi kapsadığını gösteriyor. Bu verilere göre Türk Metal ile MESS arasında imzalanan ve 110.000 kişiyi kapsayan ihtilaflı toplusözleşme, Türkiye’de özel sektörde toplu pazarlık sisteminden yararlanan emekçilerin beşte birini kapsıyor![126]
Özetle “Koç’un lider olduğu metal sektöründe grubun en yüksek kârları elde ediliyor”ken;[127] Metal işkolunda işçi başına kârlar 80 bin TL ile 150 bin TL arasında değişiyor. Ortalama metal işçisine yılda 30 bin TL ödenmiş olsa bile işçi başına kâr, ücreti 3’e katlıyor. Türkiye’nin en büyük 500 firmasının 172’si metal işkolunda ve işçilerin üçte birini istihdam ederken satışların yüzde 41’ini gerçekleştiriyorlar.[128]
Örneğin 8 yıllık bir Tofaş işçisi, eline ayda bin 600 lira geçtiğini söylerken; Renault’da çalışan bir işçi de çalışma koşullarından şikâyet ederek, “Üç kişinin yaptığı işi tek kişi yapıyoruz. Çalışırken başımızda kronometre tutuluyor. Ama ücretlerimiz çok düşük,” dediği[129] tabloda Birleşik Metal-İş Sendikası uzmanlarının işyerleri bazındaki hesaplamalarına göre sömürü oranları Ford fabrikalarında[130] yüzde 314, Tofaş’ta yüzde 551, Türk Traktör’de ise yüzde 587’ye ulaşmaktaydı. Bu gözlemler kuşkusuz şaşırtıcı değildir ve Türkiye’yi enformalleştirilmiş ve taşeronlaştırılmış bir sanayi sektörüne mahkûm ederek, bir ucuz emek ve ucuz ithalat cennetine dönüştürmeyi hedefleyen politikaların doğrudan sonucu olarak görülmelidir. Adına şimdilerde “Yeni Türkiye” denilen bu neo-liberal proje aslında 1980’lerde 12 Eylül faşizminin karanlık günlerinde yürürlüğe konulmuş olan ve Türkiye’yi uluslararası işbölümüne bir “üçüncü dünya kapitalizmi” olarak eklemlemeyi amaçlayan projenin devamı niteliğindedir.[131]
Nihayetinde beş yılda sömürü oranları üç fabrikada şu şekilde gerçekleşmiştir: Renault’ta sömürü oranı yüzde 496, Ford’da yüzde 654 ve TOFAŞ’ta yüzde 730…
Bu üç fabrikanın ortalama işçi ücret düzeyini resmi enflasyondan arındırdığımızda 2012’ye göre yüzde 4.3 oranında 2009 yılına göre ise yüzde 8.2 oranında daha düşük olduğunu görüyoruz…
Ücretler neden sürekli gerileme eğiliminde? Acaba metal işçileri verimli (üretken) değiller mi? Verimsiz oldukları için mi kendilerine düşük ücret dayatılıyor.
Resmi veriler bunun aksini gösteriyor. İşçi başına düşen üretim veya bir işçinin ürettiği ürün olarak tanımlanan verimlilik, her üç fabrikada 2010-2014 döneminde sürekli yükseliyor.
Şöyle, Renault’da (2010-2014 döneminde) verimlilik her yıl ortalama yüzde 3.4 oranında arttı. Ford’da söz konusu dönemde yıllık verimlilik artış ortalaması yüzde 8.1 olurken, TOFAŞ’ta bu oran yüzde 2.4’te kalıyor. Fabrikalar arasında verimlilik farkları işçilerin beceri farklarından değil, kullanılan malzeme (hammadde-yarı mamul vd) ile, fabrikanın teknik donanımından kaynaklanmıştır. Mesela Ford’da işçi başına kullanılan malzeme miktarı (ve değeri) işçi başına sabit sermaye (teknik donanım düzeyi) söz konusu 5 yılda her iki fabrikaya göre çok daha hızlı biçimde yükselmiştir…
Buna göre beş yılda sömürü oranları üç fabrikada şu şekilde gerçekleşmiştir:[132] Renault’ta sömürü oranı yüzde 496, Ford’da yüzde 654 ve TOFAŞ’ta yüzde 730. Bu sömürü oranları sonucu fabrikalarda elde edilen gelirin paylaşımı yine aynı dönemde (2010-2014) ortalama şu şekilde olmuştur: Renault’da net ücretlerin payı yüzde 17.1 olurken sermayenin payı yüzde 82.8’ye çıkıyor. Ford’da durum daha vahim düzeyde gerçekleşiyor, ücretlerin payı yüzde 13.6 sermayenin payı yüzde 86.4. TOFAŞ’ta ise ücretlerin payı daha da düşük yüzde 12.5 düzeyinde kalırken sermayenin payı yüzde 87.5’ye yükseliyor.[133]
Bunlar böyle olunca sınıfın hareketliği de kaçınılmaz oldu.[134] Ve de Bursa’daki metal eylemi teorik ve pratik açıdan sayısız ders içerdi. Örneğin klasik büyük sanayi mavi yakalı emeğinin önem ve gücünü yitirdiğini iddia edip başka kesim ve alanlara yönelme/öncelik verme çağrısı yapanları yanlışlayan ve/ fakat ısrarla bu alana yönelmeyi savunan ve sürdürenlerin haklılığını tescil eden yeni ve önemli bir veri olması gibi…
IV) ÇÖZÜM: “PREKARYA” DEĞİL; KOLEKTİF İŞÇİ SINIFI
Şöyle bir hafıza tazelersek: 1965’de nüfusun yüzde 34’ü şehirlerde, geriye kalan yüzde 66’sı köylerde yaşamaktaydı. 13.1 milyon olan toplam istihdamın yüzde 24’ü ücretli çalışanlardan oluşuyordu. 9 milyon kişi geçimini çiftçilik veya ırgatlık yaparak sağlıyordu. Sanayi işçilerinin sayısı 1.2 milyon kişiydi. Ücretli çalışanların toplam sayısı en fazla 3 milyon 300 bin kişiydi…
5 Haziran 1977’de, 1 milyon 600 bini imalat sanayi işçisi olmak üzere toplam ücretli sayısı 5.5 milyona ulaşmıştı. Ücretlilerin toplam istihdam içindeki oranı ise yüzde 37 olmuştu.
Her iki dönemde 1965’te ve 12 yıl sonra 1977’de işçi sınıfı sosyal ve siyasi mücadelenin belirleyici unsuruydu. Kuşkusuz, sayı bakımından burjuvaziden ve küçük esnaftan sonra, sonra toplumun en küçük sosyal sınıfını oluşturuyordu. Dolayısıyla istihdamın çoğunluğunu da oluşturmuyordu. Ama o dönemlerde toplumun en örgütlü sosyal gücünü oluşturuyordu. Ülkenin geleceğini temsil ediyordu. Sosyal ve siyasi bakımdan daha iyi bir toplum mücadelesinin fiili öncüsüydü.
1965’lerden bu yana 40 yıl geçti. İki nesil işçi kuşağı, emeğini harcadı. Şimdi üçüncü, hatta dördüncü işçi kuşağı işbaşında. 1965’lerin, 1977’lerin yükselen işçi sınıfı dalgasına sahip değiliz. İşçi sınıfının ana gövdesi 20 yıldır, 1995’ten bu yana geri çekilmiş hâlde.
İşçi sınıfı, 2001 iktisadi krizindeki yenilginin ve (1989-91 genel grevini yöneten) öncü işçi kuşağının tasfiyesinin ağır sonuçlarını henüz telafi etmiş değil.
2000’li yıllar, işçi sınıfının uzun geriye çekilme dönemini oluşturur. Ama nicelik yani sayı bakımından (Kapitalist sermaye birikimine bağlı olarak) toplumun en büyük sosyal sınıfını oluşturması da bu yıllarda gerçekleşmiştir.
Ücretli işçi sınıfı nicelik bakımından, ilk kez 2003 yılında toplam istihdamın yüzde 50 sınırını aştı. Yani 2003’ten itibaren Türkiye tarihinde ilk kez işçi sınıfı nicelik bakımından toplam çalışanların yüzde 51’inden fazlasını oluşturmaya başladı. Şimdi, 2015’te, Türkiye işçi sınıfı toplam istihdamın yüzde 68’ini oluşturuyor.
İşçi sınıfı Türkiye tarihinde bir başka sosyal değişime de imza attı. Bu değişim ücretli çalışanların Türkiye tarihinde ilk kez (aileleri de dahil edilmek şartıyla) 2008’den itibaren nüfusun büyük kısmını yani yüzde 50’den fazlasını meydana getirmesidir. Hesaplamaya (ücretli olarak) emekli olanları dahil ettiğimizde çok daha büyük bir işçi nüfusuna erişiyoruz.
Türkiye 2008’den sonraki bütün seçimlere ücretli çalışanların yani işçi sınıfı kitlesinin (aileleriyle birlikte) nüfusun çoğunluğunu oluşturduğu bir sınıf bileşimi ile girdi. Şimdi 2015 genel seçimlerine de nüfusun büyük çoğunluğunun dolayısıyla seçmenlerin de büyük çoğunluğunun fiziken işçi olduğu koşullarda giriyoruz.
Giriyor ama nicelik boyutu ile sosyal ve politik niteliği arasındaki çelişki muazzam ölçüde büyük. İşçi sınıfı nitelik olarak tarihinin en zayıf döneminde bulunuyor. Örgütsüz durumda. Siyasal mücadelelere aktif olarak katılmıyor. Sol siyasi hareketlere çok mesafeli. Sendika bürokrasisine öfkesi o kadar büyük ki, Metal Grevi’nde görüldüğü gibi, yeni bir sendikal örgütlenme hamlesinin öncülüğünü üstlenmekten kaçınıyor. Kısacası işçi sınıfı devasa sayı gücüne nispetle, nitelik bakımından şekilsiz bir durumda.
Hiç kuşkusuz işçi sınıfının şekilsizliği, atomize olmuş ve dağılmış bir hâle varmış değil. Bazı akademisyen arkadaşlarımızın dolaşıma soktuğu gibi “panoptik” özelliğe de sahip değiller. Çoğunlukla fabrika ölçeğini aşmıyor olsa da tarihi talepleri (Ücret artışı, çalışma saatinin düşürülmesi, sendikal örgütlenme hakkı, sendika bürokrasinin devrilmesi vb) için mücadeleden hiçbir zaman vazgeçmiş değiller. Ama öncü işçi kuşağına ve siyasi bir mücadele hattına sahip değiller. Genel greve dönüşen mücadeleler (Metal sektöründe olduğu gibi) kendiliğinden başlıyor ve işçi sınıfının büyük ana kitlesini henüz kucaklayamıyor.
1 Mayıs, Gezi Mücadelesi, Kürdistan 6-7 Ekim ayaklanmalarına katılan kitlenin ana gövdesini de işçi sınıfı oluşturduğunu belirtmemiz gerekir. HDP’nin büyük kentlerde özellikle İstanbul’daki kitlesel mitinglerinin ana gövdesini de Kürt işçilerin oluşturduğunu söyleyebiliriz. Son yılların işçi eylemleri, mücadelenin büyük bir dalgayla yükseleceğine de işaret ediyor.
Kolay mı?
Metal işçilerinin direnişi, işçilerin kitlesel mücadelesini asıl hâle getiren şeyin, yani sınıf bilincinin pratik içinde nasıl geliştiğini bir kez daha gösterdi…
Metal işçilerinin direnişi, tek başına kaldığında zayıf olan her bir işçinin kendi sınıf çıkarları doğrultusunda birleşerek hareket etmeye başladığında neler yapılabildiğini gösterdi. İşçi sınıfının kendi içinde örgütlü davranabildiğinde gerçek (potansiyel) gücünü nasıl ortaya çıkarabildiğini ve o zamana kadar yenilmez gibi görünen patronların nasıl hizaya getirildiğini gördük…
Metal işçilerinin grev ve direnişi hem metal sektörü işçileri hem tüm işçi sınıfı hem de işçi sınıfı davasına; proletarya ve emekçilerin sömürü ve baskı sisteminden kurtuluşu mücadelesinin tüm emek militanlarına önemli eğitim materyali ve ciddi dersler çıkarması gerekirken; Türkiye nüfusunun en önemli sosyal sınıfı hâline gelen işçi sınıfının “bağımsız bir siyasi hatta” sahip olmasına… Sınıfın yeni kuşak öncülerinin ortaya çıkarak birleşmesine, bu birliğin siyasi taleplerle örülmesine… Burjuvazinin hegemonyasından kurtulunmasına milliyetçi, İslâmcı tesirlerden arınmaya şiddetle ihtiyaç var.
İşçi sınıfının ihtiyaçlarının diğer sınıflardan bağımsız olarak ortaya konulması gerekiyor. Ulaşmış olduğu devasa sosyal güç bunun ortaya konulmasını zorunlu kılıyor.[135]
Bu çerçevede ve George Orwell’in, “İnsan hayatının ölçüt olmaktan çıktığı yerde, artık hiçbir şeyin ölçütü kalmamış demektir,”[136] uyarısı eşliğinde diyeceklerimizi toparlarsak…
Öncelikle 1963-1980 sürecinde, dünya işçi sınıfı, emek tarihinde çok anlamlı yer edinebilmiş Türkiye işçi sınıfına “Ne oldu” mu?
Coğrafyamıza ilişkin emperyal operasyonlar, ABD onaylı 12 Eylül askeri darbesi... Ardından 24 Ocak patentli “Özalizm” başlıklı neo-liberal saldırganlık... Özelleştirmeler... Derviş’li müdahale… 1990’ların ırk ve din eksenli polarizasyonu… Gerçek örgütsel işlevlerini yitirmiş sendikal örgütlenmeler… Sendikal faaliyet alanının anayasal ve yasal kısıtlamaları… Grev yasakları… 1990’lı yıllardan bu yana daralan ve derinleşen kriz fazlarının yaygınlaştırdığı işsizlik… Her geçen gün daha fazla palazlandırılan sendikal bürokrasiden toplu sözleşme barajlarına kadar pek çok engel sınıfın mücadele alanını daha da daraltmaları… Hızlı taşeonlaş(tırış)ma… 12 Eylül’le, seçim barajının yanı sıra özellikle sınıf mücadelesinin önüne koyduğu bariyerlerle halkı siyasetten uzak tutulması... Gettolaşmayı hızlandıran, İslâm üzerinden mezhep eksenli afyonla uyuşturmalar... Ve kapitalizmin Üçüncü Büyük Bunalımı…
Tam da bu tabloda anımsanması/ anımsatılması gereken: “Bizim problemimiz halkın itaatsizliği değil, bizim problemimiz halkın itaatkârlığı... Bizim problemimiz dünyanın her tarafında insanların sefalete, açlığa, aptallığa, savaşa ve acımasızlığa karşı itaatkârlığı... Bizim problemimiz hapisler küçük hırsızlarla doluyken ve büyük hırsızlar ülkeyi yönetirken insanların itaatkârlığı... Bu bizim problemimiz!” diyen Howard Zinn’in haklı uyarısıdır…
Ve çözüm post-modern “prekarya” söylencelerinde değil;[137] 15-16 Haziran’cı kolektif işçi sınıfında ve eylemindedir!
4 Haziran 2015 15:14:20, Ankara.
N O T L A R
[*] 13 Haziran 2015 tarihinde Kaldıraç’ın Manisa’da düzenlediği 15-16 Haziran anmasında yapılan konuşma... 20 Haziran 2015 tarihinde Kaldıraç’ın Mersin’de düzenlediği 15-16 Haziran anmasında yapılan konuşma... Kaldıraç, No:171, Ekim 2015…
[1] Aleksandr Soljenistin.
[2] Sennur Sezer, “15 Haziran 1970 Sabahı”, Evrensel Pazar, 15 Haziran 2014, s.14.
[3] Ayşe Hür, “Kavel, Paşabahçe ve 15-16 Haziran Direnişleri”, Radikal, 29 Haziran 2014... http:/ / www.ozgurmedya.org/ kavel-pasabahce-ve-15-16-haziran-direnisleri---ayse-hur-8062.html
[4] Stendhal, Parma Manastırı, Çevi: Semih Tiryakioğlu, Can Yay., 2000, s.112.
[5] H. Fırat, “15-16 Haziran, Sol Hareket ve İşçi Hareketi”, Kızıl Yıldız, No:2014/23, 6 Haziran 2014, s.16-17.
[6] Şaban İba, “AKP İşçi ve Emekçi Düşmanı”, Gündem, 2 Mayıs 2015, s.4.
[7] A. Cihan Soylu, “Mayıs, Ümit ve Direniş Çağrısıdır”, Evrensel, 30 Nisan 2015, s.9.
[8] “Türkiye İşçiler İçin Felaket”, Radikal, 22 Mayıs 2014, s.20.
[9] “İşten Ne Yemeğe Ne Uykuya Vakit Var”, Cumhuriyet, 5 Mayıs 2015, s.8.
[10] Sami Evren, “Emekçilerin Siyaset Belgesi 1 Mayıs 2015”, Gündem, 29 Nisan 2015, s.11.
[11] Uğur Gürses, “Asgari Ücret Neden Var?”, Hürriyet, 20 Mayıs 2015, s.12.
[12] Türkiye’de okul çağında olan 893 bin çocuk aile bütçesine katkı yapması için haftada 40 saat çalıştırılıyor. İş Kanunu’na göre 15 yaştan küçüklerin çalıştırılması yasak ama cezası caydırıcı değil, sadece 1478 lira… 22 Nisan 2015’de yayınlanan çocuk istatistiklerine göre, 2014 sonu itibariyle toplam çocuk nüfusu 22.8 milyon. Buna göre 0 - 17 yaş grubundaki nüfus, toplam Türkiye nüfusunun yüzde 29.4’ünü oluşturuyor.
TÜİK’in ‘Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması’ ise Türkiye’de 2013 itibariyle yaklaşık 16 milyon 706 bin yoksul bulunduğunu ve yoksul çocukların yoksul fertler içindeki oranının yüzde 44.3 olduğunu ortaya koyuyor. Türkiye genelinde 6-17 yaş grubunda çalışan çocuk sayısı 893 bin.
Türkiye’de 6-17 yaş grubunda istihdam edilen çocukların yüzde 44.8’i (400 bin kişi) kentlerde, yüzde 55.2’si (493 bin kişi) kırsal bölgelerde yaşamakta. 6-17 yaş grubundaki çocukların yüzde 44.7’si tarım sektöründe, yüzde 24.3’ü sanayi sektöründe, yüzde 31’i hizmet sektöründe çalışıyor. (Cem Kılıç, “893 Bin Çocuk İşbaşında!”, Milliyet, 23 Nisan 2015… http://www.milliyet.com.tr/bir-elde-kalem-bir-elde-cekic/ekonomi/ydetay/2048401/default.htm)
[13] Mevsimlik Tarım İşçileri Derneği (MED-DER) üyesi Oya Ocak’a göre, mevsimlik tarım işçilerinin yüzde 0.80’i sosyal güvenceye sahip, yüzde 88’i yol, yüzde 95’i de yiyecek masrafını kendileri karşılıyor. Ocak, ücret adaletsizliğini şöyle açıkladı: “Kürt işçiler 12 saat çalışarak 40 TL almakta, dayıbaşının da yüzde 10’luk kesintisiyle beraber bu ücret 36 TL’ye düşmektedir. Türk işçi 8 saat çalışarak 55-60 TL almakta, Gürcü işçiler ise 8 saat karşılığında 50 TL almaktadır.” (“Çavuşlar Kanımızı Emiyor”, Gündem, 19 Mart 2015, s.15.)
[14] Erdoğan Süzer, “Türkiye’de 3.9 Milyon Kişi Köle Maaşı Alıyor”, Sözcü, 6 Mayıs 2015, s.6.
[15] “Çocuklar Geleceksiz Bir Dünyada Yaşıyor”, Gündem, 1 Haziran 2015, s.16.
[16] Mustafa Çakır, “Emekçi Bir Yılda 220 Lira Fakirleşti”, Cumhuriyet, 29 Mart 2015, s.9.
[17] “Çocuk Değil Köle!”, Birgün, 23 Nisan 2015, s.4.
[18] Uğur Gürses, “Asgari Ücret Neden Var?”, Hürriyet, 20 Mayıs 2015, s.12.
[19] Mustafa Sönmez, “Asgari Ücret Ahlâksızlığı”, Birgün, 4 Mayıs 2015, s.5.
[20] “Dondurucu Soğukta Yemek İddiası”, Hürriyet, 23 Şubat 2015… http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/28262120.asp
[21] Neşe Karanfil, “Alp Gürkan Alacak Peşinde!”, Hürriyet, 15 Mayıs 2015, s.19.
[22] Ender Aldanmaz, “Keşke Ölseydim Çocuklar Kurtulurdu”, Milliyet, 21 Nisan 2015, s.21.
[23] “İş Güvenliğinde Aşırılık Allah’a Güveni Sarsar!”, Aydınlık, 27 Aralık 2014, s.3.
[24] Hakan Dirik, “Tekmelenen Madenciye İş Vermek de Yasak”, Cumhuriyet, 19 Mayıs 2015, s.12.
[25] Hacer Boyacıoğlu, “Hayatımız Taşeron!”, Radikal, 22 Mayıs 2014, s.19.
[26] Karl Marx, Kapital, Cilt:1, Çev:Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1965.
[27] “Bu dönüşüm sürecinin bütün avantajlarını sömüren ve tekellerine alan büyük sermaye sahiplerinin sayılarındaki sürekli azalmayla birlikte, sefalet, baskı, kölelik, soysuzlaşma, sömürü de alabildiğine artar; ama gene bununla birlikte, sayıları sürekli artan, kapitalist üretim sürecinin kendi mekanizması ile eğitilen, birleştirilen ve örgütlenen işçi sınıfının başkaldırmaları da genişler, yaygınlaşır. Sermaye tekeli, kendisiyle birlikte ve kendi egemenliği altında fışkırıp boy atan üretim tarzının ayakbağı olur. Üretim araçlarının merkezileşmesi ve emeğin toplumsallaşması, en sonunda, bunların kapitalist kabuklarıyla bağdaşamadıkları bir noktaya ulaşır. Böylece kabuk parçalanır. Kapitalist özel mülkiyetin çanı çalmıştır. Mülksüzleştirenler mülksüzleştirilirler.” (Karl Marx, Kapital, Cilt:1, Çev:Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1965, s.727.)
[28] “Türkiye’nin 49 Bin Madencisi Var”, Haber Türk, 15 Mayıs 2014, s.14.
[29] Cem Kılıç, “Ağabey En Çok Kaza Niye Bizde?”, Milliyet, 15 Mayıs 2014, s.9.
[30] Olcay Büyaktaş-Pelin Ünker, “846 Liralık Asgari Ücret İçin!”, Cumhuriyet, 15 Mayıs 2014, s.8.
[31] Güneri Cıvaoğlu, “Baretin Işığından”, Milliyet, 15 Mayıs 2014, s.19.
[32] Serkan Öngel, “Kâr Oranları ve Soma”, Birgün, 15 Nisan 2015, s.5.
[33] Aziz Çelik, “İşçi Ölümleri Bilinenin İki Katı”, Birgün, 19 Mart 2015, s.4.
[34] “Türkiye İşçi Mezarına Dönmüş”, Gündem, 6 Mayıs 2015, s.4.
[35] “7 Bin İşçi Cinayet Kurbanı”, Cumhuriyet, 18 Mart 2015, s.9.
[36] “İş Kazaları 46 Bin Kişiyi Çalışamaz Hâle Getirdi”, Cumhuriyet, 10 Mart 2015, s.3.
[37] “AKP İşçiye Düşman: 12 Yılda İş Cinayetlerinde 15 Bin 369 İşçi Hayatını Kaybetti”, 28 Mayıs 2015… http://www.sendika.org/2015/05/akp-isciye-dusman-12-yilda-is-cinayetlerinde-15-bin-369-isci-hayatini-kaybetti/
[38] Mustafa Çakır, “İşçiyi Hor Gördü”, Cumhuriyet, 25 Mayıs 2014, s.7.
[39] “Maden İşletmecilerine Esneklik Müjdesi”, Hürriyet, 20 Mayıs 2015, s.9.
[40] İlker Kılıçaslan, “İlahiyat Fakültesi Dekanı’ndan Soma yorumu: Mafya Hesaplaşmasında da Ölebilirlerdi”, Hürriyet, 13 Mayıs 2015… http://www.hurriyet.com.tr/gundem/28997347.asp
[41] “Yusuf Yerkel’in Tekmelediği Madenciye Para Cezası”, 15 Mayıs 2015… http://direnisteyiz.net/haber/yusuf-yerkelin-tekmeledigi-madenciye-para-cezasi/
[42] Müjgan Yağmur, “Manisa Valiliği ‘Soma 301’ Filmine İzin Vermedi”, Taraf, 11 Mart 2015, s.8.
[43] “İşsizlerin Parası Patrona Fon Oldu”, Cumhuriyet, 3 Nisan 2015, s.9.
[44] Sinan Tartanoğlu, “TOMA Lazım Grevi Erteleyin”, Cumhuriyet, 25 Şubat 2015, s.8.
[45] Alican Uludağ, “Ak Saray İnşaatında Öldü, Suçlu İlan Edildi”, Cumhuriyet, 20 Mayıs 2015, s.11.
[46] “10 Kişinin Ölümüne Neden Oldular Para Cezasıyla Kurtuldular!”, Cumhuriyet, 12 Nisan 2015, s.8.
[47] Kemal Göktaş, “Dayak Yiyerek Kovulan İşçi İşe Gitmedi, Kusurlu Çıktı”, Milliyet, 2 Mayıs 2015, s.26.
[48] “Soma’dan Sağ Kurtulan Madencilere Dava Açıldı!”, Radikal, 30 Mayıs 2015… http://www.radikal.com.tr/turkiye/somadan_sag_kurtulan_madencilere_dava_acildi-1369247
[49] “İş Bırakan Metal İşçilerine Terör Soruşturması Açıldı”, Radikal, 2 Mayıs 2015… http://www.radikal.com.tr/turkiye/is_birakan_metal_iscilerine_teror_sorusturmasi_acildi-1370878
[50] Sibel Bahçetepe, “Doktorun Suçu İşçiyi Korumak”, Cumhuriyet, 23 Nisan 2015, s.20.
[51] ‘BM İstatistik Bürosu’ tarafından yapılan açıklamalar, Türkiye’nin ekonomik büyüklük açısından dünyada 18., mutluluk endeksine göre ise 77. sırada olduğunu göstermektedir. Dünyanın 18. büyük ekonomisi olan Türkiye’nin, OECD raporunda eğitim sıralamasında en son sırada yer alması ve ülkemizin aynı raporda “en zor yaşanılacak ülkeler” arasına girmesi dikkat çekicidir. Aynı raporda, 34 OECD ülkesi arasında Türkiye sağlık hizmetlerinde 31., güvenlikte 30., barınma sıralamasında ise 32. sırada yer alıyor. Kadın erkek eşitliğinde de Türkiye’nin, dünya sıralamasında, 134 ülke arasında 126. olduğunu hatırlarsak, sosyal yaşamdaki gerçeklerin varsayılan durumun uzağında olduğunu söyleyebiliriz. (Hüseyin Kömürcüoğlu, “Türkiye Mutlu Değil”, Cumhuriyet, 13 Mayıs 2015, s.18.)
[52] “Türkiye: Gelir Eşitsizliğinde İlk 5’teyiz”, Sözcü, 22 Şubat 2015, s.7.
[53] “Yoksulluk Katmerleşti”, Cumhuriyet, 13 Mayıs 2015, s.11.
[54] Dünya çapında 46 ülkeyi mercek altına alan bir araştırma bu oranın sadece Rusya’da daha çarpıcı olduğunu ortaya koydu. Almanya’da bu oran aynı dönem içerisinde yüzde 31’den yüzde 28.1’e düştü. Amerika’da ise fiks 38-39’larda seyrediyor. (Elmas Topçu, “Alman Gazetesi: Türkiye’nin ‘Yeni Süper Zenginleri’ni Yazdı”, 15 Nisan 2015… http://www.diken.com.tr/alman-gazetesi-turkiyenin-yeni-super-zenginlerini-yazdi/)
[55] Emekliler Dayanışma Sendikası Açıklaması, 4 Nisan 2015.
[56] K. Murat Güney, “Ekonomi Kimin İçin Büyüyor?”, Birgün, 21 Mayıs 2015, s.5.
[57] Pelin Ünker, “Herkes Konuşur AKP Zengin Eder”, Cumhuriyet, 23 Mayıs 2015, s.9.
[58] “Bakan: Ay Sonunu Zor Getiriyoruz”, Cumhuriyet, 8 Mart 2015, s.8.
[59] Emlak alımlarında başı Erdoğan’la fotoğraflar çektiren Sebahattin Özkan çekiyor. Özkan, AKP döneminde büyüyen Sinpaş İnşaat, Ankaralı müteahhit Bleda İnşaat’ın sahibi Volkan Başeğmez ve perde arkasında duran Avukat Bilgiç Ertürk ile birlikte Almanya’nın en pahalı yerlerinde emlak yatırımlarına girişti. İlk olarak avukat Bilgiç Ertürk, 2010 yılında müvekkilleri adına eski Doğu Almanya’da 1876 yılında yapılan bir şatoyu, Gentzrode Şatosu’nu satın aldı. Kuzey Ren Vestfalya Eyaleti’ndeki bu şato Paderborn yakınlarında. 2012’de Sebahattin Özkan, yine avukatı Bilgiç Ertürk, Volkan Başeğmez ve Sinpaş ile Hessen Eyaleti’nin Usingen Kenti yakınlarındaki Kransberg Şatosu’nu, milyonlarca Euro’ya aldı. (Ali Gülen, “AKP Zenginleri Şatoya Merak Sardı”, Sözcü, 22 Şubat 2015, s.11.)
[60] “Zengin Türklerin Serveti 7. 6 Milyar Dolar Arttı”, Cumhuriyet, 4 Mart 2015, s.12.
[61] “En Zenginler Arasında 32 Türk”, Sabah, 3 Mart 2015, s.13.
[62] Pelin Ünker, “Zenginler Listesinde 32 Türk... Dünyada Gates, Türkiye’de Ülker”, Cumhuriyet, 3 Mart 2015, s. 22.
[63] “Koç’un Kârı 459 Milyon TL Oldu”, Cumhuriyet, 12 Mayıs 2015, s.11.
[64] “Koç Rekor Yatırımın Meyvesini Toplayacak”, Sabah, 4 Mart 2015, s.4.
[65] “Sabancı Holding Kârını Yüzde 54 Arttırdı”, Hürriyet, 12 Mayıs 2015.
[66] “Sabancı’dan Barış Sürecine Tam Destek”, Sabah, 4 Mart 2015, s.4.
[67] “Ülker’den 790 Milyon Liralık Ciro”, Hürriyet, 10 Mayıs 2015, s.14.
[68] “70’inci Yılda 2.9 Milyar Ciro”, Sabah, 6 Mart 2015, s.10.
[69] “Bankalar 6.7 Milyar Kâr Etti”, Cumhuriyet, 1 Mayıs 2015, s.9.
[70] “Sigorta Sektörünün Teknik Kârı 2014 Yılında 1 Milyar Lirayı Aştı”, Cumhuriyet, 27 Mart 2015, s.13
[71] “Üç Bankadan 9 Milyar Kâr”, Sabah, 4 Şubat 2015, s.11.
[72] “Ziraat’ten 1.1 Milyar Net Kâr”, Hürriyet, 10 Mayıs 2015, s.14.
[73] “Ziraat’ten Rekor Kâr: 4.051.000.000 TL”, Sabah, 11 Şubat 2015, s.11.
[74] “İş Bankası’nın Kârı Yüzde 12 arttı”, Hürriyet, 5 Mayıs 2015… http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/28926449.asp
[75] “İş Bankası’nın 2014 Net Kârı 3.4 Milyar TL”, Sabah, 31 Ocak 2015, s.12.
[76] “Halkbank’ın Kârı 2.2 Milyar TL”, Sabah, 18 Şubat 2015, s.10.
[77] “VakıfBank Kârını Yüzde 16 Artırdı”, Hürriyet, 10 Mayıs 2015, s.14.
[78] “Vakıfbank’ın 2014 Yılı Kârı 1.7 Milyarı Geçti”, Sabah, 17 Şubat 2015, s.12.
[79] “Denizbank’tan Yüzde 16 Aktif Büyüme”, Hürriyet, 10 Mayıs 2015, s.14.
[80] “Yapı Kredi’nin Geliri Yüzde 24 Arttı”, Hürriyet, 10 Mayıs 2015, s.14.
[81] “Şekerbank’tan 7500 Çiftçiye Destek”, Hürriyet, 10 Mayıs 2015, s.14.
[82] “Türkiye Finans 20 Milyar Topladı”, Hürriyet, 10 Mayıs 2015, s.14.
[83] “Türkiye Finans’ın Net Kârı 2014 Yılında 334 Milyon TL”, Bugün, 20 Şubat 2015, s.8
[84] “2015’in İlk Çeyreğinde Garanti’nin Net Kârı 784.8 Milyon TL Oldu”, Sözcü, 29 Nisan 2015, s.9
[85] “500 Yeni Mağaza Açıyor”, Hürriyet, 5 Mart 2015, s.22.
[86] “Avea, 2014’ün En Hızlı Büyüyeni Oldu”, Sabah, 23 Şubat 2015, s.11.
[87] “Vodafon Gelirini 7.5 Milyar Liraya Yükseltti”, Hürriyet, 20 Mayıs 2015, s.25
[88] “Şişecam’dan 1.6 Milyarlık Satış”, Hürriyet, 10 Mayıs 2015, s.14.
[89] 17-25 Aralık tapelerinde adı geçen ve suçlamalarla karşılaşıp tutuklandıktan sonra serbest kalan işadamı Rıza Sarraf’ın sahibi olduğu Volgam Gıda Dış Ticaret Limited Şirketi, en çok ihracat yapan 1000 firma arasında 13’üncü olarak sıçrama yaptı.
Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) 2014 Yılı En Çok İhracat Yapan 1000 Şirket Listesi’ne 847 milyon dolarlık ihracatla giren Volgam Gıda bir 2013 yılında listede yer almıyordu. Ticaret sicil kayıtlarına 2011’de gıda şirketi olarak giren, 2013’te tadil tasarısıyla diğer alanlara açılan Volgam Gıda’nın 2014 yılındaki ihracatının tümü mücevherattan oluşuyor. İran asıllı Azeri işadamının sahibi olduğu şirketin sürpriz büyümesinin, İran’a mücevher ihracatının büyük patlama yaptığı 2014’te gerçekleşmesine de dikkat çekiliyor. İran’a mücevher ihracatı 2014 yılında 2013’e göre yüzde 5123 gibi bir artış oranıyla 900 milyon dolara ulaştı.
Türkiye’nin toplam mücevher ihracatı ise 3 milyar doları bulurken, Volgam Gıda, bunun yaklaşık yüzde 30’unu gerçekleştirdi. (“Sarraf ve Bağış’ın Önlenemez Yükselişi”, Cumhuriyet, 21 Mayıs 2015, s.8.)
[90] Işık Kansu, “En Zengin Türklerin İlişkileri”, Cumhuriyet, 14 Mart 2015, s.20.
[91] “OECD: Yemeğe Parası Yetmeyen Türklerin Sayısı Çoğaldı”, Cumhuriyet, 31 Mayıs 2015, s.9.
[92] Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilâtı’nın yayımladığı , ‘OECD 360’ başlıklı araştırmada toplumsal refaha ilişkin seçilen göstergeler bağlamda, örneğin “Geçtiğimiz 12 ay içerisinde gıda ürünleri almak için yeterli paranızın olmadığı zamanlar oldu mu?” sorusuna verilen “Evet” cevabının yüzdesinin en yüksek olduğu ülkeler; Güney Afrika (yüzde 48.6), Meksika (yüzde 38.3), Türkiye (yüzde 32.7), Endonezya (yüzde 31.5) ve Macaristan (yüzde 30.6). Söz konusu gösterge açısından OECD ortalaması yüzde 13.2. (Cem Kılıç, “Gıda Almak İçin Paranız Var mı?”, Milliyet, 2 Haziran 2015, s.10.)
[93] Mehveş Evin, “Çerez”, Milliyet, 25 Mayıs 2015, s.7.
[94] “17 Milyon Yoksul”, Cumhuriyet, 6 Mayıs 2015, s.6.
[95] “Yoksulluk Yaşlıları Vurdu”, Cumhuriyet, 19 Mart 2015, s.9.
[96] Pınar Yıldız, “Emeklilerin Yarısı Yoksul”, Cumhuriyet, 28 Mayıs 2015, s.9.
[97] Güngör Uras, “Ayşe Hanım 2014 Yılında Az Tüketti”, Milliyet, 1 Nisan 2015, s.10.
[98] “54 Milyon Tüketici Açlık Sınırında”, Birgün, 10 Mart 2015, s.3.
[99] Mustafa Sönmez, “En Az 3 Çocuk, 400 Vekil, Bolca da Yoksul İstiyorum!”, Birgün, 6 Mayıs 2015, s.5.
[100] Özgür Aydın, “Boğazlarına Kadar Yoksullar!”, Gündem, 9 Nisan 2015, s.4.
[101] Olcay Büyüktaş, “30 Milyon Muhtaç”, Cumhuriyet, 6 Nisan 2015, s.9.
[102] Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) 5.3 milyon yurttaşın ödemesi gereken borç toplamı 10 milyar lira. 5.3 milyon yurttaştan 3.5 milyonunun borcundan hiç haberi yok. 4.5 aydır borcunu bir şekilde öğrenip Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’na gelir testi yaptıranların toplam sayısı sadece 153 bin. (Ayşegül Altın, “AKP Seçim İçin Borç Gizliyor”, Cumhuriyet, 20 Şubat 2015, s.9.)
[103] Mustafa Çakır, “8 Milyon Yurttaş Aç”, Cumhuriyet, 25 Mart 2015, s.9.
[104] Olcay Büyüktaş, “Doğuruyoruz, Bakamıyoruz”, Cumhuriyet, 18 Nisan 2015, s.9.
[105] Ahmet Yılmaz Şarlak, “Bugün 23 Nisan Neşe Dolmuyor İnsan!”, Cumhuriyet, 23 Nisan 2015, s.22.
[106] “Ali Koç: İş Arayan Milyonlarca İnsanın Tahammülü Kalmadı”, Cumhuriyet, 27 Şubat 2015, s.17.
[107] Güngör Uras, “100 Gencimizin 20’si İşsiz Kaldı”, Milliyet, 16 Nisan 2015, s.11.
[108] Erinç Yeldan, “… ‘Yeni’ Türkiye’nin Gençliğe Armağanı”, Cumhuriyet, 1 Mart 2015, s.9.
[109] Erkan Aydoğanoğlu, “İşsiz ve Güvencesiz”, Evrensel, 19 Mart 2015, s.6.
[110] İşsiz Sayısı 3 Milyonu Aştı”, Evrensel, 17 Şubat 2015, s.5.
[111] “İşsizlik Çığ Gibi Büyüyor... Kasım Ayı Rakamları Korkunç”, Taraf, 17 Şubat 2015, s.7.
[112] “9 Milyon Çalışanın Güvencesi Yok”, Cumhuriyet, 13 Mart 2015, s.9.
[113] Cem Kılıç, “10 İşçiden 1’i Sendikaya Üye”, Milliyet, 3 Mayıs 2015, s.15.
[114] Güngör Uras, “1 Mayıs Kutlu Olsun”, Milliyet, 1 Mayıs 2015, s.9.
[115] Aziz Çelik, “Sendika Üyeliğinde Sanal Artış”, Birgün, 31 Temmuz 2014, s.4
[116] “İşçilerin Ancak Yüzde 9’u Sendikalı”, Birgün, 29 Nisan 2014, s.5.
[117] Mahmut Lıcalı, “Yeni Ölümlere Davet”, Cumhuriyet, 19 Mayıs 2014, s.4.
[118] Selçuk Kapuçi, “Türkiye’nin Sanayi Tesislerinde Ortalama 40 Kişi Çalışıyor”, Zaman, 24 Şubat 2015, s.18.
[119] Türk Metal Sendikası, yaşanan yönetim kaynaklı sıkıntılar ve usulsüzlükler nedeni ile bugün adeta erime sürecinde… İşte metal işçilerinin zihnindeki sorular:
1-) Türk Metal Sendikası Genel Başkanı Pevrul Kavlak ve - MESS’in eski Genel Sekreteri İsmet Sipahi birlikte MYK adı altında iki şirket kurdular. Her iki taraf da şirket başına 2 milyon liralık finansman sağladı. Her iki şirkette de yönetim kurulu üyesi olan Pevrul Kavlak’ın kızı şirketlerin birinden maaş almış mıdır?
2-) TMS’nin Ankara’daki oteli Selahattin İçel’e (Pevrul Kavlak’ın damadı) aylık 12 bin liraya kiraya verilmiş ancak “eğitim” adı altında TMS’ye aylık 300 bin lira fatura kesilmiş midir?
3-) TMS’nin Didim’deki oteli 6 bin lira - 10 bin lira arası Sellahattin İçel’e kiraya verilmiş, aynı şekilde “işçi eğitimi” adı altında TMS’ye yıllık 1 milyon liranın üzerinde fatura kesilmiş midir?
4-) İsmet Sipahi MESS’ten ayrıldıktan sonra kendisine Avrasya Metal İşcileri Federasyonu’ndan maaş bağlanmış mıdır?
5-) Oteller TMS işçisine kişi başı 50 lira karşılığında hizmet vermekte iken, söz konusu hizmetlerin bedeli olarak 50 lira yerine kişi başı 100 dolar fatura kesilmiş midir?
6-) Tüm bu usulsüzlükler gün yüzüne çıkınca MESS ve yönetimi uluslararası bir denetim firması tarafından kendilerini denetlettiklerinde ortaya çıkan tablo nedeni ile Başkan Tuğrul Kutatkubilig istifa etmeye zorlanmış mıdır? Bu süreç sonunda neden Pevrul Kavlak istifa etmemiştir; acaba toplu sözleşmelerde ucuz ücret imzalamaya mahkûm mu olmuştur?
7-) Ereğli’de yüzde 35 olarak 16 ay boyunca ücretler neden düşürülmüştür; kazanılan haktan neden vazgeçilmiştir? TMS, işverene karşı uzlaşmacı tavır sergileyip işçi üzerinde işveren sayesinde baskı unsuru oluşturmuş mudur?
8-) Pevrul Kavlak göreve geldiğinde neden Eskişehir, Biga, Ankara, Bolu, Adapazarı, Aksaray ve Bursa şube başkanlarını görevden almıştır?
9-) Türk Metal Sendikası şube başkanlarından Halil Faki Erdal, sendikanın çeklerini sekretere imzalatarak kendi özel harcamalarını da bu çeklere dahil etmiş midir?
10-) TMS’nin Mustafa Özbek döneminde en büyük projesi olan hastanenin ruhsatı neden otel ruhsatına dönüştürülmüştür? Hastane yerine yapılan otelin müteahhidi Selahattin İçel midir?
11-) Pevrul Kavlak, görevden alınan şube başkanlarının yerine kendi arkadaşlarını ve yönetimde bulunan Mehmet Soyupek’in damadını şube başkanı yapmış mıdır?
12-) TMS genel merkezinin en üst katındaki sauna, dinlenme odası ve özel oda Biga Şube Başkanı Bilal Uca’nın kardeşine 2.5 milyon liraya yaptırılmış mıdır?
13-) TMS genel merkez yöneticisi Balkan ülkeleri tatiline hangi hâkim ve ailesi ile birlikte gitmiştir?
14-) TMS’ye ait otellerin yapı denetim firmaları ile ilişkisi ne boyuttadır?
15-) Pevrul Kavlak’ın oğlu MET-VAK işçi vakfından maaş almış mıdır?
16-) Didim otel şartnamesinde farklı marka ve modelde klima yazmasına rağmen yaklaşık 6 bin liralık klimalar takılması gerekirken Çin malı 2 bin liralık klimalar takılmış mıdır?
17-) Uğur Saat’in çalışanı Veysel’e Ankara şube binasının altı restoran olarak verilmiş, TMS’nin organizasyonları ve MAN A.Ş.’nin servis işleri peşkeş çekilmiş midir?
18-) TMS’nin eski personelleri, baskı yapılarak savcıya gönderilip ifadelerini değiştirmeye zorlanmışlar mıdır?
19-) Hiçbir tecrübesi ve geçmişi olmamasına rağmen Pevrul Kavlak’ın arkadaşı olduğu için Biga Şube Başkanlığı’na getirilen Bilal Uca’ya, tepki gösteren işçiler işten attırılmış mıdır?
20-) MESS’in eski Genel Sekreteri İsmet Sipahi’ye TMS’nin parasıyla Kıbrıs’tan villa alınmış mıdır? Yine aynı şekilde sendika parası ile Kavlak’ın kızına Kıbrıs Bellapais’te malikane alınmış mıdır? (Ali Tezel, “Türk Metal Sendikası’nda Neler Oluyor?”, Millet, 21 Mayıs 2015… http://www.millet.com.tr/turk-metal-sendikasinda-neler-oluyor-yazisi-1267677)
[120] “Türk-Metal’in çete reisi buyurmuş: ‘Artık bitirin. Aramızdaki provokatörleri, ajanları, militanları ayıklayın. Biliyorum, birçok kardeşim ‘Şimdi vazgeçersem beni hain ilan ederler’ diye düşünüyor. Ama unutmayın, bunların, hainlerin, üç kağıtçıların, kendi çıkarı için sizi ateşe atanların, size hain deme hakkı yoktur. Siz, tercihinizi, bu hainlerden yana değil, çoluğunuz çocuğunuz, eşiniz, ailenizden yana kullanın.’
Ne kadar tanıdık değil mi? Türkiye’de bazıları ‘sınıf da neymiş canım’ diye ukalalık ededursun çete reisi sınıfın ne olduğunu, reflekslerini iyi biliyor.” (M. Ender Öndeş, “Bursa: Evren’in Sahici Ölümü”, Gündem, 19 Mayıs 2015, s.4.)
[121] Can Şafak, “Bursa’da İşçiler ve Sendikalar”, 18 Mayıs 2015… http://www.sendika.org/2015/05/bursada-isciler-ve-sendikalar-can-safak/
[122] E. Ahmet Tonak, “Sermayenin Kumdan Kaleleri…”, 24 Mayıs 2015… http://www.sendika.org/2015/05/sermayenin-kumdan-kaleleri-e-ahmet-tonak/
[123] Erhan Bilgin, “Metalde Ücret Artışı ve İstikrar”, 22 Mayıs 2015… http://www.sendika.org/2015/05/metalde-ucret-artisi-ve-istikrar-erhan-bilgin/
[124] Serkan Öngel, “Ve En Büyük Tebessümdür Umut!”, Birgün, 23 Mayıs 2015, s.5.
[125] Mustafa Sönmez, “Gecikmiş İsyanlar”, Birgün, 19 Mayıs 2015, s.5.
[126] Ahmet İnsel, “Metal İşçileri Düzeni Bozuyor”, Cumhuriyet, 20 Mayıs 2015, s.4.
[127] “Metalde Koç Gibi Sömürü…”, Birgün, 22 Mayıs 2015, s.5.
[128] “Büyük Sömürü: 1 İşçiye, 3 Şirkete...”, Birgün, 22 Mayıs 2015, s.5.
[129] Şaban İba, “Direnen İşçilere Selam”, Gündem, 23 Mayıs 2015, s.7.
[130] Bugün işçilerin haklarını istediği İzmit Ford fabrikasının kurulduğu alan SEKA’ya ait fidanlıktı. Bu fidanlığın 1600 dönümü, 1998 yılında özelleştirme idaresinin kararı ile Koç-Ford ortaklığına bedelsiz olarak verildi. Arazinin bataklık olduğu, fabrika kurularak ekonomiye kazandırılacağı söylendi.
SEKA’da örgütlü olan Selüloz-İş Sendikası adına, İzmit’teki arazinin durumunun tespiti için dava açtı. Kocaeli 3. Asliye Hukuk Mahkemesi tarafından atanan bilirkişiler, arazinin ikinci sınıf tarım arazisi niteliğinde olduğunu, bataklık olmadığını tespit ettiler. 1998 yılında yürürlükte bulunan “Tarım Alanlarının Tarım Dışı Faaliyetlerde Kullanılmasına” dair yönetmelik, 2. sınıf tarım arazilerine sanayi tesisleri kurulmasını yasaklıyordu. Danıştayda dava açıldı. Danıştay yürütmeyi durdurma kararı verdi.
Mesut Yılmaz Başbakan, Süleyman Demirel Cumhurbaşkanıydı. Mesut Yılmaz, denize sıfır otomobil fabrikası kurulmasına karşı çıkanları vatan haini ilan etti. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, “Gerekirse Çankaya’nın bahçesini veririm” diye fabrika girişimine desteğini açıkladı.
“Tarım Alanlarının Tarım Dışı Faaliyetlerde Kullanılmasına” dair yönetmelik 17 Ağustos 1998 tarihinde yürürlükten kaldırıldı. Aynı gün, yani 17 Ağustos 1998 tarihinde ikinci kez yayımlanan (mükerrer) Resmi Gazete’de “Tarım Alanlarının Tarım Dışı Faaliyetlerde Kullanılmasına” dair yeni yönetmelik yayımlandı. Yeni yönetmelik de tarım arazisine sanayi tesisi kurulmasını yasaklıyordu. Tek farkla; “İhracat ağırlıklı otomotiv üreten yabancı ortaklı firmalar” istisnaydı ve yasak kapsamından çıkarılmıştı. Danıştay’daki davayı Koç-Ford ortaklığı kazandı. 1600 dönümlük kamu arazisi bedavaya, ihracat ağırlıklı üretim yapması için Koç-Ford ortaklığına devredildi. (Murat Özveri, “Ford İşçisi ve Ali Koç’a Çağrı”, Evrensel, 2 Haziran 2015, s.4.)
[131] Erinç Yeldan, “#DirenMetal”, Cumhuriyet, 27 Mayıs 2015, s.9.
[132] Karl Marx’ta kapitalizmin biricik yasası, sermaye birikim yasasıdır. Bu yasanın temeli de artı değerdir. Artı değeri otomobil üretiminden anlatalım. Renault’ta 1600 işçi, 57 saniyede, 1 araç (anahtar teslim) üretiyor. 1 saate 63 araç.
Bir otomobil üretimi için olmazsa olmaz çelik, cam, kauçuk, alüminyum, plastik gibi malzemeler... Motor, vites, koltuklar ve klima gibi parçalar... Elektrik tüketimi... Makinelerin, binaların yıpranma payı... Misal, hepsi olsun 15 bin lira. 63 araç için eder 945 bin lira. Peki 63 arabayı üretmek için işçiye ne veriliyor?
İşçinin ortalama saat ücreti 8.1 lira olsa... 1600 işçiye bir saatte 13 bin lira (1600x8.1) ödeme yapılıyor. Hadi bunu da maliyete ekleyelim. 945 bin liralık rakam olur 958 bin lira... 1 saatlik araba üretimin maliyeti bu. Peki 1 saatlik araba üretimin değeri ne kadar? (Biz burada durumu gösterebilmek için arabayı en ucuza elden çıkaralım ve diyelim ki bir araç 16 bin lira olsun.)
Bir saatte üretilen 63 araç, tanesi 16 bin liradan, toplamda 1 milyon 50 bin eder. Aradaki fark 92 bin lira. İşte bu fark artı değerdir. İşçi bir saatte patrona 92 bin liralık değer yaratıyor kendisi sadece 13 bin lira alıyor. Makine, hammadde, bina, para... Hiç biri ama hiçbiri kendi kendine değer üretmiyor. Ona müdahale edip ondan değer yaratan işçinin kendisidir. Bir sürü firmanın araç ürettiği bir ortamda rekabet edebilmenin kuralı, işçinin ürettiği değere abanmaktır. Abanarak rekabet edebilmenin iki kuralı vardır. Bir, ücretleri düşük tutacaksın. İki, çok fazla ürettireceksin.
Yukarıda farazi verdiğimiz örnekteki gibi... İşçi ücretleri hariç 15 bine ürettiğini 16 bine satıp, devasa kârlar elde edebilmek için, işçi ücretlerini düşük tutacaksın. Bir de işçiye çok ürettireceksin. İşte Renault ikisini de yapıyor. İşçileri çişe bile göndermeyip 57 saniyede bir araba üretiyor, hem de saat ücretlerini düşük tutuyor. (Diğer otomotiv firmalarının da farkı yok). Patronun, bazısı yalan olsa da, her şeyle uzlaşmaya açık olduğunu söylerken saat ücretlerini artırmaya neden yanaşmadığı çok açık değil mi?
İşçi hiçbir şey almadan bir ay çalışıyor. Kapitaliste büyük değer yaratıyor. Kapitalist bu değerin büyük bölümüne el koyuyor. İşçiye ise ürettiği değerin çok küçük bir kısmını ücret olarak ödüyor. İşte bu el koymaya sömürü deniyor.
Metal sektöründe el koyma yüksek. İşçinin yarattığı değerden (yukarıda nasıl yarattığını özetledik) nakliye gideri, vergi ödemesi, reklam harcaması gibi giderler düşülünce geriye kalan, kâr olarak patronun cebine giriyor. İlk 500 büyük firma içindeki metal sektörünün kârlarına bakınca... Kârların işçi maliyetini üçe katladığı görülüyor. Yani bir işçiye üç patronun cebine!
Mustafa Sönmez’in İSO verilerinden hazırladığı rakamlara göre... Örneğin 6 bin 400’e yakın ücretlinin çalıştığı Tofaş’ta, yıllık kâr 850 milyona ulaşıyor. Yani, Tofaş işçi başına 130 bin lira kâr elde ediyor. Kişi başına yapılacak aylık 500 TL zammın yıllık tutarı 38 milyonu buluyor... Firmanın 850 milyona ulaşan kârlarını sadece yüzde 4.5 azaltıyor… Bir işçi başına elde edeceği kâr sadece 130 binlerden 125 binlere indiriyor. (Bülent Falakaoğlu, “Metal Direnişinde Das Kapital’i Okumak”, Evrensel, 1 Haziran 2015, s.5.)
[133] Erhan Bilgin, “Metal İşçilerine Ödenmeyen Ücret”, 22 Mayıs 2015… http://www.sendika.org/2015/05/metal-iscilerine-odenmeyen-ucret-erhan-bilgin/
[134] Geçerken V. İ. Lenin’den aktaralım: “Bir kapitaliste karşı yapılan her grev askerin ve polisin işçilerin üzerine salınmasına yol açar. Her ekonomik mücadele zorunlu olarak bir siyasal mücadele hâline gelir ve Sosyal-Demokrasinin de bunların ikisini birbirine, çözülemez bir biçimde, proletaryanın tek bir sınıf mücadelesi olarak birleştirmesi gerekir. Böylesi bir mücadelenin ilk ve en başta gelen hedefi siyasal hakların ele geçirilmesi, siyasal özgürlüğün ele geçirilmesi olmalıdır.”
[135] Erhan Bilgin, “Seçim Arifesinde İşçi Sınıfı ve HDP”, 3 Haziran 2015… http://www.sendika.org/2015/06/secim-arifesinde-isci-sinifi-ve-hdp-erhan-bilgin/
[136] George Orwell, 1984, Çev: Celâl Üster, Can Yay., 50. baskı, 2015, s.89.
[137] Günümüzde toplumsal eşitsizlikler karmaşık bir biçim almış, iç içe geçmiştir. Sınıfsal eşitsizliklerin yanı sıra eğitim ve bilginin (“sertifikalaştırma” yoluyla oluşan profesyonelleşme), yurttaşlık ve demokrasinin (mülteciler, yasadışı göçmenler, sığınmacılar vb.’nin yurttaşlık haklarından dışlanması), toplumsal cinsiyet ve ırk ilişkilerinin etkisi ile toplumsal eşitsizlikler çeşitlenmiştir. Dahası söz konusu eşitsizlik biçimleri “işlevsel, toplumsal ve ahlâki olan toplumsal farklılaşma”, esnekleşme”, “tüketimin merkezileşmesi” ve bireyciliğin gelişmesi” ile birlikte “melez” bir biçime bürünmüştür. Bir işçi aynı zamanda kadın olma, göçmen olma ya da Kürt olmanın yarattığı eşitsizliklerin etkisini aynı anda hissetmektedir. (Sınıf Analizine Yaklaşımlar, Erik Olin Wright (Der.), Çev: Kolektif, NotaBene Yay., 2014.)
Prekarya”, son yıllardaki sosyo-ekonomik dönüşümlerin izdüşümünü açıkça adlandırması, birçoğumuzun süreci tarif etmeye çalışırken Guy Standing’in bu süreci de çevreleyen “oluşmakta olan yeni sınıf” adı vermesi sayesinde oldukça popüler hâle gelen, sıklıkla dile getirilen bir kavram… (Güvencesizleştirme: Süreç, Yanılgı, Olanak, Özay Göztepe (ed.), NotaBene Yay., 2012.)
Prekarya, hepsinden öte köklerinden ve tarihsel sürecinden koparılan, önceki kuşaklarla bağı tamamen kopuk bir kitle tanımlıyor. Böylelikle prekarya, önceki kuşaklarla ilişkisi koparılmış, kendi başına yepyeni bir figür olarak tarihin bu zamanında sahneye çıkmış oluyor.
Guy Standing’e göre prekarya, (Guy Standing, Prekarya Yeni Tehlikeli Sınıf, Çev: Ergin Bulut, İletişim Yay., 2014.) Marksist anlamda henüz kendi için sınıf değilse de, elitler, maaşlılar, profisyenler (profician), eski isçi sınıfının özünü oluşturan kol gücüne dayalı mavi yakalıların altında yer alan, kendisini işsizler ve toplumun tortusu biçiminde sıralanan toplumsal grupların izlediği; kadınlar, gençler, yaşlılar, etnik azınlıklar, engelliler ve suça itilmiş olan nüfus kesimlerinin dâhil olduğu ve diğer sınıflardan sökülen kesimlerle birlikte büyüyen, küresel düzlemde oluşum hâlindeki bir sınıftır. Bu anlamda prekarya, güvencesiz istihdam ve çalışan yoksullardan farklı bir kategoridir. (Denizcan Kutlu, “İpin Ucunu Kaçırmadan”, Birgün Kitap, Yıl: 11, No: 160, 6 Şubat-5 Mart 2015, s.16-17.)
/fa-play-circle/ Video$type=blogging-tab$count=5$cate=4$icon=1$author=0$rm=0
Yorumlar