ACILAR(IMIZ) KARDEŞTİR[1]

“Sen beni öldürdüğünü sanıyorsun: Bence intihar ediyorsun.” [2] Anadolu’da sermayenin Türkleştirilmesine müteallik ulus-devlet serüv...

“Sen beni öldürdüğünü sanıyorsun:

Bence intihar ediyorsun.”[2]

Anadolu’da sermayenin Türkleştirilmesine müteallik ulus-devlet serüveninin “ötekileri”ni yarattığı (yok ettiği) kesit bana hep Antonio Porchia’nın bu sözünü anımsatır…

1915’ten 1923’e uzanan kesitte Pontos katliamı[3] ile Ermenistan’ın bir bölümü yeniden ilhak edilirken; Kürt ulusuna vurulan boyunduruğun simgesi olan Koçgiri isyanı bastırılarak sömürgeleştirilmenin başlatıldığı tarihsel dönemde Rum’lara, Ermeni’lere ve diğerlerine yaşa(tıl)an trajedi, aslında herkesin bilgisi dahilindeki (kapitalizme mündemiç) ulus-devlet faciasının bakiyesinden başka bir şey değildi…

Ulus-devlet tarihinin mimarı olduğu facianın Anadolu cephesindeki hikâyesine geçmeden önce bir noktaya dikkat çekelim.

Bilindiği gibi W. Benjamin’in intiharından hemen önce kaleme aldığı ‘Tarih Kavramı Üzerine Tezler’, K. Marx’ın ‘Feuerbach Üzerine Tezleri’nden beri eleştirel düşüncenin en önemli metinlerindendir ve bunlardan III. ve V. Tez’de şunlara işaret edilir:

III. Tez: “Geçmişin, zaman dizininde galipler tarafından silinen yazıların okunabilmesi için, şimdinin her anında yankılanan geçmişin sesini duymak ve onu anımsamak gerekir. Kurtulmamış bir insanlık geçmişine de sahip çıkamaz.”

V. Tez: “Kurtuluşçu düşüncenin, şimdiki zamandaki faaliyeti, ezilenlerin geleneğini üstlenmesiyle anlamlı hâle gelir. Böylelikle mevcut kuşakların da özgürleşme iradesine katkıda bulunulacaktır. Bu tarz bir kurtarma girişimi insanlığın ümidinin gerçekleşmesine katkıda bulunup, geçmiş niyetlerini üstlenecektir. Geçmişin yakalanamaz resmi ancak parıltı olarak sezilebilir.”

Bu nedenle tarihçinin yapması gereken, geçmişin şimdi ile şimdinin de geçmiş ile kurulduğu diyalektik ilişkiden ele geçen resimlerin, kurtuluş momenti bağlamında kümelenmesini sağlamaktır. Böylelikle hem şimdi, hem geçmiş kurtulacaktır.

Çünkü Türk ulusçuluğu “ötekileştirerek” öldürdüğüyle, intihar ederken; yeni bir kuruluş/ var oluş ise, intihar/ cinayetin açıklanmasını/ kabulünü olmazsa olmaz kılmaktadır…

GEÇMİŞİN KIYISINDA

Melih Özeren, ‘Turuncu Geçmişin Kıyısında’ başlıklı romanında, Anadolu Rum’larına reva görülen acımasızlıklar üzerinden toplumun vicdanını sorgularken; geçmeyen geçmişi ortaya koyar…

Rumların maruz kaldığı baskı, genelde 1942 Varlık Vergisi, 6-7 Eylül 1955 olayları ve benzeri tarihî dönüm noktaları üzerinden değerlendirilirse de, elbette bunlarla sınırlı değildir. Orta yerde egemenin önyargıları, ayrımcılığı ve ekonomi-politik tercihleri söz konusudur!

Melih Özeren’in romanındaki -Türkiye’den kaçmak zorunda bırakılmış- yaşlı karakteri Taki’nin geçmiş ve bugün arasında gidip gelen anlatımları da, önemli bir çerçevedir.

Kendini “kıdemli mezar bekçisi” olarak tanımlayan Taki’nin geçmişine dair hatıralarıyla, XX. yüzyılın başındaki İstanbul’a ve buradaki Rum vatandaşların hayatlarına uzanır. Taki, her şeye baştan başlar: çocukluğu, mahalledeki Rum ve Türk arkadaşları, babasının yanında saatçiliği öğrenmesi, aynı zamanda son aşkı da olacak ilk aşkı Marika’yla tanışması, girişteki başlıca olaylar. Romanda ayrıca, gayri Müslimlerin askere alınma süreci, Varlık Vergisi, 6-7 Eylül’de yaşananlar ve Kıbrıs sorunu nedeniyle Rumların üzerine gidilmesi gibi dönemin önemli tarihî olayları da adım adım veriliyor. Roman böylece, Taki’nin de içinde bulunduğu binlerce Rum’un Türkiye’den kaçmasına neden olan sürecin derli toplu bir panoramasını verir.[4]

“ÖTEKİ” KILINMANIN TEKLEŞTİRME KRONOLOJİSİ

Taki’nin de işaret ettiği üzere, “Türkiye’de Öteki Olmak”[5] zordur/zorludur…

Çünkü söz edilen egemen ulusun tekleştirme dayatmasındır…

» 1911-14: Rum Tehciri,

» 1914: Gidenin pek dönemediği, ya öldüğü veya dağa kaçıp eşkıya olduğu Amele Taburları,

» 1915: Ermeni jenosidi (ve aynı anda 93 bin Rum’un iç bölgelere göçtürülmesi),

» 1916: Rum Tehciri,

» 1919-22: Rum Tehciri,

» 1922-24: Mübadele tehciri,

» 1930’lar: Güneş-Dil Teorisi sırasında resmî görüş olarak ırkçılık fırtınası estirildi. [1935-1945 arasında düzenlenen CHP Konferans Serisi’nde sunulan bildirilerden bazılarının başlıkları: “Alpin Irk, Türk Etnisi ve Hatay Halkı”, “Ojenik Tatbikatı”, “Anadolu’nun Irk Tarihi Üzerinde Antropolojik Bir Tetkik”, “Türk Beyinleri Üzerine İlk Antropolojik Araştırma”, “Irk Hıfzıssıhhasında İrsiyetin Rolü ve Nesli Tereddiden Koruma Çareleri”.]

» “Vatandaş Türkçe Konuş” kampanyasıyla özellikle İstanbul ve İzmir’de azınlıkların sindirilmesi, korkutulması. [Örneğin Türk ve Müslüman olmadıkları anlaşılmasın diye, anneler çocuklarına sokakta “Mama” diye kendilerine hitap etmelerini yasaklamışlardı.]

Azınlıklara ait işyerlerinin Türkçe olmayan isimlerin Türkçeleştirilmesi. [Örneğin, Hıristiyan ve Arnavut olan İstanbul’daki Baylan pastanelerinin ikinci kuşak sahiplerine ‘Baylan’ın anlamını sormuştum; işletmenin adı ‘Loryan’mış. (l’Orient=Şark). Türkçeleştirme furyasında babaları “Baylan” yapmış. Baylan Çağatay Türkçesinde “kusursuz, mükemmel” demekmiş.

Pek çok şehir, kasaba, köy hatta semt ve sokak isimlerinin Türkçeleştirilmesine başlanmış. [Örneğin İstanbul’un en göze batan Ermeni-Rum semti olan ve Ermeni, Rum, Yahudi ibadethanelerinin ve kabristanlarının bulunduğu Tatavla, ‘Kurtuluş’ olmuş. Yetmemiş ana caddeleri Ergenekon Caddesi, Bozkurt Caddesi, Türkeli Sokak gibi isimler almış.]

» 1934: Trakya’dan Yahudi tehciri,

» 1941: İşçi Taburları (Nafia Ameleleri),

» 1943: Varlık Vergisi ve Toplama Kampları,

» 1955: 6-7 Eylül saldırısı,

» 1962: Kurucu İradenin banilerinden İsmet İnönü Başbakan olarak Azınlıklar Tali Komisyonunu kurdu. İçişleri, Dışişleri, Emniyet, MİT, Genelkurmay ve MGK temsilcilerinden oluşan ATK azınlıkların “milli güvenliğe aykırı bütün işlemlerini izlemekle” görevliydi. Bir paralel devlet organı gibi çalıştı.

» 1964: Başbakan İnönü’nün kararnamesiyle Rumların gönderilmesi.

Bütün bu olaylardan sonra, 1913’te 13 milyonda 3 milyon kadar olan Ermeni, Rum, Yahudi, Süryani nüfustan bugün 72 milyonluk Türkiye’de 100 bin kadarı kalmıştır. Bir fikir edinmek için projeksiyon yaparsak, 1913’teki oran bugün 16.5 milyon gayrimüslim yurttaşımıza tekabül ederdi. Ekalliyet nüfusun 90 yıl önceki toplam nüfusa oranı 100 kişide 23 kişi iken, bugün 1000 kişide 1.5 kişidir.

Böylece Türkçülüğün yola çıkmasından bu yana 100 yıl bile geçmeden Türk ve Müslüman olmayanlar konusunda maksat hâsıl olmuştur. Hatta menzile 100 yılda değil, 50 yılda varılmıştır. Geriye Müslüman olan ama Türk olmayan Kürtler kalmıştır.

» 1925’te Artvin’de 400 kadar köy isminin değiştirilmesiyle başlayan, Doğu Karadeniz’de devam eden Türkçeleştirme sonucunda bugüne değin 12 binden fazla Kürtçe, Rumca, Ermenice, Arapça, Çerkesçe, Lazca, Gürcüce, Tatarca yer ismi değiştirilmiş köy, mezra, belde, bucak, ilçe ve illere Türkçe isimler verilmiştir. İçişleri Bakanlığı kayıtlarına göre 1981 yılına kadar 11 bin 931 köyün, 1981yılı sonrasında 280 tanesinin daha adı değiştirilmiş. [Değiştirilen isimler arasında Aptaldam, Aşıran, Atkafası, Cadı, Çakal, Çürük, Deliler, Domuzağı, Dönek, Haraççı, Hırsızpınar, Hıyar, Kaltaklı, Kansız, Karabelalı, Keçi, Kıllı, Komik, Kötüköy, Kuduzlar, Sinir, Şeytanabat, Zurna gibi Türkçe olanlar da var. Bu kelimelerin değiştirilmesi anlamlarından ileri geliyordu.]

Bugün 73 milyon nüfus içinde Ermeni, Yahudi, Süryani ve Rumlar toplam sayıları 100 bine inmiştir...[6]

TEKLEŞTİRME UYGULAMASI

Örneğin T.“C” tarihi boyunca 28 bin isim asimilasyon amaçlı olarak zorla değiştirilmiştir.[7]

İLLER

ASLI

“YENİ”

ASLI

“YENİ”

ASLI

“YENİ”

ASLI

“YENİ”

Agırî

Ağrı

Domana

Bayburt

Kotyora

Ordu

Riha

Şanlıurfa

Amassiya

Amasya

Enteqya

Antakya

Livane

Artvin

Samisun

Samsun

Canca

Gümüşhane

Erdêhan

Ardahan

Mazaka

Kayseri

Sebaset

Sivas

Cebel-i Bereket

Osmaniye

Erzingan

Erzincan

Meledî

Malatya

Semsur

Adıyaman

Çêwlîk

Bingöl

Élih

Batman

Mezra

Elâzığ

Sêhrt

Siirt

Çolamerg

Hakkari

Gırgumm

Kahramanmaraş

Mêrdîn

Mardin

Şehr-i Nûh

Şırnak

Dar’un- Nasr

Tokat

Kalikala

Erzurum

Mıj

Muş

Tirapezun

Trabzon

Dersim

Tunceli

Kerasunt

Giresun

Qerıs

Kars

Tuşba

Van

Dilûk

Gaziantep

Kêlis

Kilis

Reşqelas

Iğdır

Zefirya

Mersin

Diyarbekir

Diyarbakır

Kilikya

Adana

Rhiza

Rize

Zûlqarneyn

Bitlis

AGIRÍ (AĞRI) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Avkevır

Taşlıçay

Bazîd

Doğubeyazıt

Dûtax

Tutak

Gihadin

Diyadin

Pıtnos

Patnos

Xemur

Hamur

Zêdkan

Eleşkirt

AMASSİYA (AMASYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Arguma

Suluova

Artukâbâd

Gümüşhacıköy

Goynicek

Göynücek

Merziban

Merzifon

Poros

Hamamözü

Yemişenbuki

Taşova

CANCA (GÜMÜŞHANE) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Ardasa

Torul

Kose

Köse

Kûrdinê Bala

Kürtün

Satala

Kelkit

CEBEL-İ BEREKET (OSMANİYE) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Baxça Haleb

Bahçe

Haruniye

Düziçi

Kınık

Toprakkale

Qars Zûlqadriye

Kadirli

Savranda

Hasanbeyli

Sumbas

Sumbas

ÇÉWLÍK (BİNGÖL) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Azapêrt

Adaklı

Boğlan

Solhan

Çermeyêndırîd

Yedisu

Dara Hênê

Genç

Gêğî

Kiğı

Kaniya Reş

Karlıova

Xorhol

Yayladere

ÇOLAMERG (HAKKARİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Çelê

Çukurca

Gever

Yüksekova

Şemzinan

Şemdinli

DAR’UN- NASR (TOKAT) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Ayvaz

Başçiftlik

Gavırnî

Almus

Ğazî Ura

Turhal

İskefsir

Reşadiye

Musa

Yeşilyurt

Newahi-i Erbaa

Erbaa

Qunduz

Artova

Saberya

Niksar

Selaryun

Pazar

Şehr-i Sebastiya

Sulusaray

Zela

Zile

DERSİM (TUNCELİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Facixe

Ovacık

Hazanis

Hozat

Kislê

Nazımiye

Malkışî

Çemişgezek

Mêzger

Mazgirt

Pêrtax

Pertek

Pilemoriye

Pülümür

DİLÚK (GAZİANTEP) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Alêban

Şehitkâmil

Belqıs

Nizip

Cebel-i Nûr

Nurdağı

Çinçin

Yavuzeli

Ereban

Araban

Gılgameş

Karkamış

İslahiye

Islahiye

Mezmaxor

Şahinbey

Tılbişar

Oğuzeli

DİYARBEKİR (DİYARBAKIR) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Bısmıl

Bismil

Çêrmûk

Çermik

Çînar

Çınar

Çûngûş

Çüngüş

Eglê

Eğil

Erğenê

Ergani

Hezro

Hazro

Hênê

Hani

Karaz

Kocaköy

Lıcê

Lice

Miya Farqin

Silvan

Pasur

Kulp

Piran

Dicle

DOMANA (BAYBURT) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Hart

Aydıntepe

Pulur

Demirözü

ENTEQYA (ANTAKYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Alallâh

Reyhanlı

Bab-ı İskenderun

Belen

Beysun Muradiye

Yayladağı

Erzîn

Erzin

İmraniye

Dörtyol

İskenderunî

İskenderun

Qırıkan

Kırıkhan

Qumıl

Kumlu

Quseyr

Altınözü

Sûweydiye el-

Mina Samandağ

Xasse

Hassa

ERDÉHAN (ARDAHAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Dûgûr

Posof

Merdinık

Göle

Qur’â

Damal

Xanak

Hanak

Zurzuna

Çıldır

ERZİNGAN (ERZİNCAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Cımîn

Üzümlü

Egin

Kemaliye

Gercan

Refahiye

Kemax

Kemah

Mama Hatun

Tercan

Mans

Çayırlı

Nahalê Zelal

İliç

Umtizî

Otlukbeli

ÉLÍH (BATMAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Qûbin

Beşiri

Kercowsê

Gercüş

Hesenkehf

Hasankeyf

Hezo

Kozluk

Qabilcewaz

Sason

GIRGÚMM (KAHRAMANMARAŞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Andiran

Andırın

Avşîn

Afşin

Bazarcixa Nûh

Pazarcık

Cela

Ekinözü

Cırîd

Çağlayancerit

Eblistan

Elbistan

Kukusî

Göksun

Kûrdoğli

Türkoğlu

Nûrheqq

Nurhak

KALİKALA (ERZURUM) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Avnik

Köprüköy

Azord

Uzundere

Bardîz

Şenkaya

Eşqala Gêğîyê

Aşkale

Éspîr

İspir

Gogsîya Alemdaran

Karayazı

İd

Narman

Karêza Jor

Ilıca

Nûrgâh

Pazaryolu

Oltisi

Oltu

Oxlê

Çat

Pasinan

Pasinler

Qela Tortum

Tortum

Qere Şıvan

Karaçoban

Qotaris

Olur

Tekmana Şeqşeqê

Tekman

Xinus

Hınıs

Xoresan

Horasan

KERASUNT (GİRESUN) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Berdiye

Çamoluk

Bozat

Piraziz

Çanakçi

Çanakçı

Deşt-i Kipçax

Alucra

Gûce

Güce

Harşit

Doğankent

Kaluniye

Şebinkârahisar

Kepsil

Bulancak

Korella

Görele

Palakî

Yağlıdere

Tripolis

Tirebolu

Zefre

Espiye

KÉLİS (KİLİS) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Ali Mantar

Elbeyli

Gırê Murad

Musabeyli

Spenaqê

Polateli

KİLİKYA (ADANA) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Ayaza

Yumurtalık

Bazendum

Pozantı

Çeçeli

Karaisalı

Haçin

Saimbeyli

Kilikya Zozan

Çukurova

Mağara Kapadokya

Tufanbeyli

Mağarsus

Karataş

Qarsantî

Aladağ

Qebristana Ğeriban

İmamoğlu

Sis

Kozan

Úregir

Yüreğir

Vakha Feke

Feke

Yersuvat

Ceyhan

Zerin

Sarıçam

KOTYORA (ORDU) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Alibegece

Kabadüz

Bolaman

Çamaş

Cenik

Akkuş

Çatak

Çatalpınar

Çilader

Çaybaşı

Ebu’l- Xeyr

Gülyalı

Fanizan

Fatsa

Haniyani

Gürgentepe

İbasda

Aybastı

Karay

Kabataş

Keşder

Korgan

Kumli

Kumru

Lale

İkizce

Milas

Mesudiye

Sewdeşlu

Ulubey

Şıhman

Gölköy

Umniye Ünye

Vona

Perşembe

LİVANE (ARTVİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Arhavî Kolheti Lazika

Arhavi

Artanuçi İberya

Ardanuç

Borçka Borçishêvi

Borçka

Livane İberya

Yusufeli

Mûrğûl

Murgul

Satlel

Şavşat

Xopa Lazistan

Hopa

MAZAKA (KAYSERİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Akişla

Akkışla

Çukur

Özvatan

Erkilet

Kocasinan

Everek

Develi

Gesi

Melikgazi

Hamidibûnyan

Bünyan

Hecîyan

Hacılar

Hisar Everek

Yeşilhisar

Kustıre

Tomarza

Liva

Pınarbaşı

Palas

Sarıoğlan

Qazibeni

Yahyalı

Rumdiğin

Felahiye

Salanta

İncesu

Sarez

Sarız

Talasa Mazakan

Talas

MELEDÍ (MALATYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Argan

Akçadağ

Çırmik

Yeşilyurt

Fethiye

Yazıhan

Hekimxan

Hekimhan

Keferdiz

Doğanyol

Meledîya Kevn

Battalgazi

Mestıkana Jêr

Kale

Muhacir

Doğanşehir

Mutmur

Arapkir

Şiro

Pötürge

Tahir

Arguvan

Tiranda

Darende

Tirsekan

Kuluncak

MEZRA (ELÂZIĞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Bazkil

Baskil

Dep

Karakoçan

Egina Jêr

Ağın

Gûla Hazar

Sivrice

Gûleman

Alacakaya

Keban

Keban

Madena Erğenê

Maden

Miyalan

Arıcak

Palo

Palu

Qowançiyan

Kovancılar

MÉRDÍN (MARDİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Derika Çiyayê Mazi

Derik

Kerboran

Dargeçit

Koser

Kızıltepe

Mehsert

Ömerli

Midyad û Êstil

Midyat

Nûseybin

Nusaybin

Reşmıl

Yeşilli

Stewrê

Savur

Şemrex

Mazıdağ

MIJ (MUŞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Beranik

Korkut

Dêrxas

Hasköy

Gûmgûm

Varto

Mılazgir

Malazgirt

Xorxor

Bulanık

QERIS (KARS) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Cilawuz

Susuz

Dûgûr

Digor

Kağezman

Kağızman

Şurê Gel

Akyaka

Zaruşad

Arpaçay

Zerqamiş

Sarıkamış

REŞQELAS (IĞDIR) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Başko

Aralık

Qulp

Tuzluca

Têşberun

Karakoyunlu

RHİZA (RİZE) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Artaşenî

Ardeşen

Aspet

İyidere

Atina

Pazar

Hamşenî

Hemşin

Kur’â-i Sab’a

İkizdere

Mampavri

Çayeli

Pasalet

Kalkandere

Pazar

Derepazarı

Potamya

Güneysu

Viçe

Fındıklı

Vije

Çamlıhemşin

RÍHA (ŞANLIURFA) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Bêrecûk

Birecik

Cûrnê Reş

Hilvan

Gırê Sor

Siverek

Heweng

Bozova

Herran Harran,

Altınbaşak

Kaniya Ğezalan

Akçakale

Pirsus

Süruç

Serê Kani

Ceylanpınar

Tıl Muzin

Viranşehir

Xalfeti

Halfeti

SAMİSUN (SAMSUN) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Bavra

Bafra

Bereket

Salıpazarı

Biçincik

Asarcık

Engiz

Ondokuzmayıs

Gadegara

Vezirköprü

Gûmenez

Yakakent

İladik

Ladik

Keskin

Ayvacık

Matasyun

Atakum

Miskire

Çarşamba

Qavak

Kavak

Tekke

Tekkeköy

Termizun

Terme

Xençerê

Havza

Zelika

Alaçam

SEBASET (SİVAS) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Aranga

Kangal

Axvanis

Gölova

Dolık

Şarkışla

Endires

Suşehri

Ezbider

Akıncılar

Gimmerek

Gemerek

Mişaz

Koyulhisar

Norxan

Yıldızeli

Tecer

Ulaş

Tefrike

Divriği

Tıl Garimo

Gürün

Tonus

Altınyayla

Tozanî

Doğanşar

Ûmraniye

İmranlı

Xafıka Sebaset

Hafik

SEMSUR (ADIYAMAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Aldûş

Gerger

Beheştî

Besni

Çêlıkan

Çelikan

Kolik

Kâhta

Serê Golan

Gölbaşı

Sıncık

Sincik

Şemizad

Samsat, Yenisamsat

Tût

Tut

SÉHRT (SİİRT) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Berwarî

Pervari

Dih

Eruh

Mısrîye

Kurtalan

Tillo

Aydınlar

Xana Hewêl

Baykan

Xizxêr

Şirvan

TİRAPEZUN (TRABZON) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Ağasar

Şalpazarı

Arazus

Araklı

Dirona

Yomra

Haçka

Düzköy

Humurgan

Sürmene

İskefiye

Çarşıbaşı

Kadahor

Çaykara

Kondi

Dernekpazarı

Kul

Vakfıkebir

Platana

Akçaabat

Ruzar

Köprübaşı

Şarli

Beşikdüzü

ŞEHR-İ NÚH (ŞIRNAK) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Basa

Güçlükonak

Cezire Botan

Cizre

Elk

Beytuşşebap

Gırigê Amo

Silopi

Hezex

İdil

Qilaban

Uludere

-UŞBA (VAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Mûks

Bahçesaray

Elbax

Başkale

Ebex

Çaldıran

Şâh

Çatak

Artemetan

Edremit

Erdiş

Erciş

Westan

Gevaş

Xawa Sor

Gürpınar

Bêgırî

Muradiye

Taşrumî

Özalp

Mahmudîye

Saray

ZEFİRYA (MERSİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER

Anay

Gülnar

Anemuriye

Anamur

Gılindere

Aydıncık

Korikos

Erdemli

Nagidos

Bozyazı

Namrun

Çamlıyayla

Selefkiya

Silifke

Tarşa

Tarsus

ZÚLQARNEYN (BİTLİS) İLİNE BAĞLI İLÇELER

El Cewaz

Adilcevaz

Mirtax

Mutki

Norşîn

Güroymak

Tûx

Tatvan

Xelat

Ahlat

Xezan

Hizan

TÜRK(İYE) ULUSLAŞMASI

Aslı sorulursa bunların (ve benzerlerinin) tümü Türk(iye) uluslaşmasının (yani sermayenin Türk’leştilmesinin) “getirileri”ydi…

Bu elbette Esat Mahmut Karakurt’un, “Bunlara aşağı yukarı vahşi denebilir. Hayatlarında hiçbir şeyin farkına varmamışlardır. Bütün bildikleri sema ve kayadır. Bir ayı yavrusu nasıl yaşarsa o da öyle yaşar. İşte Ağrı’dakiler bu nevidendir. Şimdi siz tasavvur edin, bir kurdun, bir ayının bile dolaşmaya cesaret edemediği bu yalçın kayaların üzerinde bir hayvan hayatı yaşayanlar ne derece vahşidirler. Hayatlarında acımanın manasını öğrenememişlerdir… Hunhar, atılgan vahşi ve yırtıcıdırlar. Çok alçaktırlar. Yakaladıkları zaman sizi bir kurşunla öldürmezler. Gözlerinizi oyarlar, burnunuzu keserler, tırnaklarınızı sökerler ve öyle öldürürler!.. Kadınları da öyleymiş,”[8] türünden hurafelere yaslanan egemen ötekileştirmesiyle devreye sokulan bir kıyım, kırım ve el koymaydı (temellüktü)…

Bilindiği üzere ön hazırlıkları İttihat ve Terakki Fırkası tarafından yapılan ulus-devlet projesi, Anadolu’nun en eski halklarından olan Ermenilerin 1915’te soykırıma tabi tutularak ortadan kaldırılmalarına neden olmuştu. İttihatçıların başlattığı projeyi sürdüren Kemalistler, benzer şekilde Rumları Anadolu topraklarından sürdüler. Bununla da yetinmeyip, Yahudileri de kovmak için çeşitli yöntemler denediler. Bunlardan biri Varlık Vergisi’ydi.

Ulus-devlet kurma projesinin bir ayağı, Yahudileri ülkeden kovma çabalarıydı. 1934 yılında, bilhassa Nazi Almanya’sıyla olan ekonomik ve siyasi ilişkilerin doruğuna ulaşmasıyla birlikte, CHP tarafından gönderilen bir genel müfettişin hazırladığı “rapor” doğrultusunda faşist çeteler Trakya’da Yahudilerin üzerine saldırtıldı. Edirne, Kırklareli, Çanakkale ve civarlarında Yahudiler katledildi, ev ve dükkânları yağmalandı, sağ kalanlar İstanbul’a kaçmaya ve ülkeyi terk etmeye başladılar.

1942 yılında Almanya’da Yahudilerin soykırıma tabi tutulmasıyla birlikte, Türkiye’de de Yahudi karşıtı faaliyetler hızlandırıldı. Avrupa’da yaşayan Türkiye vatandaşı Yahudiler vatandaşlıktan çıkartılarak Nazilere teslim edildi. Ülkedeki derin ekonomik krizin yarattığı öfke, Yahudilere yönlendirildi. Gazetelerde her gün boy boy Yahudi “vurguncuların” ve “karaborsacıların” resimleri, antisemit karikatürler yayınlanmaya başlandı.

11 Kasım 1942’de ise antisemit faaliyetler zirvesine ulaştı ve 12 Kasım 1942’de 4305 sayılı Varlık Vergisi Yasası kabul edildi. Bu yasaya göre, sözde aşırı kârlılık ve karaborsacılık bir kereye mahsus olmak üzere vergilendirilecekti. Ancak vergiye tabi tutulanlar Yahudiler ve Yahudi dönmesi oldukları iddia edilen Müslümanlardı.

Herhangi bir kural ve kaideye bağlı olmadan çok yüksek vergi meblağları tahakkuk ettirilen Yahudiler, tanınan iki haftalık sürede parayı ödeyebilmek için sahip oldukları her şeyi gerçek vurgunculara yok pahasına satmak zorunda kaldılar. Geciken her gün için yüksek bir faiz ödemek zorunda kalıyor, ödeme güçlüğü içinde olanların akrabalarının da her şeylerine el konuluyordu.

Tahakkuk ettirilen vergiyi ödeyemeyenler ise Aşkale’de oluşturulan çalışma kamplarına gönderildiler. Ağır çalışma şartlarına alışkın olmayan insanlar, barınma ve beslenmenin de son derece kötü olduğu, ısının bazen sıfırın altında 30’lara kadar düştüğü bu ortamda sağlıklarını yitirdiler. Kısa sürede bu insanlık dışı koşullar 21 insan hayatını kaybetmesine neden oldu.

Mart 1944’te, Nazilerin durumunun bozulmaya başlamasıyla birlikte Varlık Vergisi uygulamasına son verildi ve çalışma kamplarındaki insanlar evlerine geri gönderildi. Ancak Yahudiler büyük ölçüde mülksüzleştirilmiş, yüklü bir servet el değiştirerek “Türkleşmiş”, Yahudilerin ülkeden göç etmeleri sağlanmış ve Kemalistlerin suç dosyasına yeni bir sayfa daha eklenmişti.

14 Haziran 1934’te “tek dille konuşan, bir düşünen, aynı hissi taşıyan bir memleket” yaratmak amacıyla ülkeyi “Türk kültürlü nüfusun yoğunlaşması istenen mıntıkalar”, “Türk kültürüne temsili istenilen nüfusun nakil ve iskânına ayrılan mıntıkalar”, “Yer, sıhhat, iktisat, kültür, siyaset, askerlik ve inzibat sebepleri ile boşaltılması istenilen ve iskân ve ikamete yasak mıntıkalar”a ayıran 2510 Sayılı İskân Kanunu kabul edildi.

Kanun’un 9. maddesinde “casuslukları sezilenleri sınır boylarından uzaklaştırmak” konusunda Dâhiliye Vekili yetkili kılınmıştı. Esas amacın, en son 1930 yılında Ağrı’da isyan etmiş Kürtleri ülkenin değişik yerlerine dağıtarak eritmek, onların yerlerine de Balkanlardan ve Kafkaslardan gelen Müslüman Türkleri iskân etmek olduğu anlaşılıyordu ama ‘casusluk’ maddesi hükümete, çeşitli nedenlerle istenmeyen unsurları tasfiye etme konusunda önemli bir kolaylık sağlıyordu.

21 Haziran 1934’te Soyadı Kanunu çıkarılarak “Türkleştirme” harekâtına hız verilirken, Trakya bölgesiyle Çanakkale Boğazı da tahkim edilmeye başladı.

Tahkimat sürerken, tarih boyunca ülkedeki tüm azınlıklara karşı kuşku duymayı âdet edinmiş faşizan yöneticiler, Nazilerden esinlenerek Yahudilere karşı düşmanca davranmakta bir beis görmeyecekler, ‘beşinci kol’ olmalarından şüphelendikleri Trakya Yahudilerini bölgeden nasıl atarız diye kafa yormaya başlayacaklardı.

Yerel faşistlerin, mandıracılık ve ticaretteki başarıları yüzünden yıllardır büyük bir kıskançlık duydukları, tefecilik yaptıkları için büyük öfke duydukları, Türkçe konuşmadıkları için sadakatlerini sürekli sorguladıkları Yahudilere karşı harekete geçirilmesi hiç de zor olmadı.

Önce, Edirne, Kırklareli, Keşan, Çanakkale gibi merkezler olmak üzere Trakya’nın çeşitli bölgelerinde Yahudi cemaatinin önde gelen üyelerine ölüm tehditleri içeren mektuplar gelmeye, halkı Yahudi tüccarları boykot etmeye davet eden bildiriler boy göstermeye başladı. Yahudi cemaati, yerel yöneticilere duydukları endişeleri aktardılar ve koruma talep ettiler ama umursayan olmadı.

İlk saldırılar 21 Haziran 1934’te, yaklaşık 1.500 Yahudi’nin yaşadığı Çanakkale’de başladı. Militanlar, alışveriş edilmesini önlemek için Yahudilerin dükkânlarının önünde nöbet tutuyor, bazı evlere, şehri terk etmedikleri takdirde öldürüleceklerine dair tehdit mektupları yolluyorlardı.

Durumun her geçen gün kötüye gittiğini gören Yahudiler 25 Haziran 1934 tarihînden itibaren Çanakkale ve Gelibolu’yu terk etmeye başladılar. Alelacele gitmek zorunda kaldıkları için mal ve mülklerini değerinin çok altında fiyatlarda elden çıkarmak zorunda kalmışlardı.

Benzer olaylar, 28 Haziran’dan itibaren Edirne, Keşan, Uzunköprü, Babaeski, Lüleburgaz ve Kırklareli’de yaşanmaya başladı. O günlerde Edirne’de yaşayan Hayim Behar’ın şu anısı şehre hâkim olan atmosferi gayet net anlatıyor: “Okuldan çıkarken her gün dövüldüm. Eve doğru yürürken bana ‘Selam al Yahudi!’ diye bağırırlardı, selam verirdim, gene dövülürdüm.”

Edirne’de olaylardan kısa süre önce her nedense (!) Yahudi esnaf ve tüccardan vergilerini derhâl ödemeleri talep edilmişti. Keşan’daki Yahudi ailelerine şehri terk etmeleri için sadece 24 saat verilmişti. Uzunköprü’deki Yahudiler ise çok şanslıydı (!) çünkü onlara üç gün süre tanınmış, 100 Yahudi hanesinden 95’i mallarını yok pahasına ellerinden çıkararak şehirden göç etmek zorunda kalmıştı. 2 Temmuz 1934 günü bir grup saldırgan “Yahudilere ölüm!” haykırışlarıyla Edirne’deki Yahudi mahallesini bastılar, dükkânları ve evleri yağmaladılar, Yahudileri dövdüler ve İstanbul’a gitmelerini emrettiler.

Panik içindeki Yahudilerden varlıklı olanlar buldukları ilk araçla İstanbul’a doğru yola çıkarken, yoksullar ve araç bulamayanlar, yaya olarak Yunanistan ve Bulgaristan sınırına yönelmişlerdi. Geride kalan bir avuç ürkmüş yoksul Yahudi’ye ise, fırınlar ekmek satmıyor, bakkallar yiyecek vermiyor, sakalar su dağıtmıyordu. Görevleri etnik kökeni ne olursa olsun vatandaşı korumak olan idari makamlar, görevlerini yapmak yerine, kalanlara 3 Temmuz günü çıkardıkları bir tebligatla 48 saat içinde şehri terk etmelerini emrettiler.

Ama en acı olaylar Kırklareli’de yaşandı. Sadece o yıla mahsus olmak üzere, her yıl Edirne’de düzenlenen Kırkpınar güreşleri, Kırklareli’nin Loryalo Parkı’na alınmış, böylece aslında küçük bir kasaba olan Kırklareli’de büyük bir kalabalığın toplanması sağlanmıştı. Ardından Yahudilere karşı sözlü sataşmalar başlamış, Kırkpınar güreşlerinin son günü kalabalık dağılırken, bazı insanlar bu grupların arasına sızarak, Yahudilerin evlerine, dükkânlarına girmeye, onlara karşı kaba ve saldırgan bir tavır takınmaya, kadınlarına ve çocuklarına sataşmaya başlamışlardı. Bir grup lise öğrencisinin Yahudi mahallesindeki evleri taşlamasıyla tırmanan olaylar taşlamaya silahsız askerlerin ve halkın da katılmasıyla çığırından çıkmış ve 65 ev yağmalanmıştı.

Olaylar çarşıya sirayet etmeden bastırılmıştı ancak çapulcular Kırklareli Hahamı Moşe Fintz’i evinde yakalayıp çırılçıplak soymuşlar ve usturayla sakalını kesmişler, biriktirdiği paralarını almışlar, sokaklarda birkaç genç kızın yüzüklerini çalmak için parmaklarını kesmişler, bir genç kıza da tecavüze yeltenmişlerdi. Gün ağarırken, Kırklareli’de yaşayan 400 Yahudi dehşet içinde gara koşmuş, trenlere atlayıp İstanbul’a kaçmıştı.

İşin ilginç yanı, Kırklareli tren istasyonunda her zaman en fazla üç vagon olurken, o sabah tam 16 vagonun hazır beklemesiydi.

Olayların ardından CHF’nin hazırladığı bir rapora göre Trakya’da yaşayan 13 bin Yahudi’den üç bini İstanbul’a göçmüş, pek çok kişi mal ve mülklerini kaybetmişti. Yahudiler fakirleşirken, Müslüman ahalide, aynen 1914 Rum Kaçırtması’ndan ve 1915 Ermeni Tehciri’nden sonra olduğu gibi ‘Yahudi Yağması Zenginleri’ türemişti. Gerçi, hükümet daha sonra gasp edilen malların bir bölümünün iade edilmesini sağlamıştı ancak, olaylarla ilgili soruşturma açılmamıştı. Bu tarihten sonra Türkiye’deki Yahudiler hiçbir zaman kendilerini güvende hissetmediler. Ve fırsatını buldukça başka ülkelere göç ettiler. 1938-1942 yılları arasında Nazi zulmünden kaçan Yahudileri taşıyan Parita, Salvador ve Struma gemilerine yapılan korkunç muamele, 21 Kur’a İhtiyatları meselesi ve Varlık Vergisi uygulamaları güvensizliği had safhaya çıkardı ve 15 Mayıs 1948’de İsrail Devleti’nin kurulmasından sonra Türkiye’den en büyük Yahudi göçü yaşandı. O tarihten bugüne kadar yaşanan sayısız olayın etkisiyle “hoşgörü ülkesi” Türkiye’deki Yahudi cemaatinin nüfusu 25 bin kişiye kadar düştü. İsrail’le yaşanan son gerginliklerin bilançosunu ise yakında görürüz... [9]

Burada durup, bir parantez açarken, Erik Jan Zürcher’in şu satırlarının çok dikkate okunması gerekir:

“Kırımları tetikleyen, herhangi bir sahte ırksal teori değildir (bu da İkinci Dünya Savaşı’nda Nazilerin Yahudileri yok etmeleriyle arasında büyük bir farktır). Ancak, Jön Türklerin biyolojik materyalizm ve Sosyal Darwinizm’in etkisi altında oldukları ve dünyayı farklı milletler arası mücadele perspektifinden gördükleri de bir gerçektir. Bu bakış açısından, Osmanlı Ermenileri ve Rumları kolaylıkla Osmanlı ‘bünyesinin’ sağlığını ve hayatta kalmasını tehlikeye sokan ‘mikroplar’ ve ‘tümörler” olarak görülebilirdi. Kırımlarda parmağı olanların ifadelerinde böylesi bir terminolojiyle karşılaşmamız anlamlıdır.”[10]

Gerçekten de ‘Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları - 1936’[11] başlıklı resmî belgelerde bunu kanıtlamaktadır. Çünkü sadece Kürt değil, bütün azınlıkları tehdit unsuru olarak gören ve bulundukları bölgelerde yakın gözetim altında tutulduklarını gösteren söz konusu tutanaklarda son derece ilginç bilgiler var.

Örneğin I. Umumi Müfettiş Kazım Dirik, bölgesinde Çerkezler, Pomaklar ve Yahudiler olduğunu belirtip, “Mütareke ve milli savaşımızda Çerkes ve bazı Pomak köylerinin birleşerek bize acı neticeler verdiğinin malum” olduğunu hatırlatıyor. Şimdi herkesin “Namus ile çalıştığını ve onlardan bir zarar görülmediğini” söylüyor. Ama hemen ilave ediyor: “Bu demek değildir ki teyakkuz göstermiyelim. Hayır, daima müteyakkız olacağız. Çerkes kesafetine dokunmuş değiliz” diyor. Belli ki, geçmişte Ermenilerin, ardından Kürtlerin maruz kaldıkları kesafet azaltma politikası diğer tüm etnik unsurlar için her an devreye girmeye hazır bekliyor.

Ardından, “Asayiş mevzuu üzerinde Yahudi’lerden bahsetme[nin] bir an için biraz garip gibi geleceğini” ama bahsetmek lazım geldiğini vurguluyor Dirik. Çünkü “Bunlar sanayii ellerine almışlar, bütün ekonomi şebekesine girmiş ve teşkilâtlanmışlardır.

Uzun yıllar bütün bu memleket bünyesini emmiye başlamışlardır.” Yapılması gereken, “Barışçı bir surette yerleşen” bu unsurlara karşı, “Mukabil ekonomik hareket” etmektir. Ardından, Yahudilere indirilen darbeleri tek tek sayıyor.

Üçüncü Umumi Müfettiş Tahsin Uzel’in endişesi ise esas olarak Kürtler, bir de Nakşilerin canlanması. “Kürt miktarının Türklük üzerindeki artışını” endişe ile dile getirirken, “Kürtlük üzerinde cezri [radikal] harekette bulunmanın tam zamanı” olduğunu beyan ediyor. Hedef , “Nisbeti hafifletmek ve Türk unsurunun muvazenesini temin etmek.” Bunu sağlamak için lazım gelen “tedbirleri almak zaruridir.”

5-22 Aralık 1936 arasında yapılan on toplantının tutanakları, bu toplantılara sunulan dört rapor ve bütün toplantıların değerlendirildiği bir konferans raporundan oluşan bu kitapta, Cemil Koçak’ın önsözünde altını çizdiği gibi, dönemin Türkiye devleti yöneticilerinin imha ile ‘temsil’ yani ‘Siz Kürt değil Türksünüz’ yönünde telkin politikaları arasında bocaladığı görülüyor.

Tutanaklarda dikkat çekici bir başka şey daha var: Toplantıya katılan devlet görevlilerin bir bölümü Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde Ermeni tehciri konusunda az veya çok sorumlulukları olan kişiler.

III. Umumi Müfettiş Tahsin Uzer ve Dahiliye Vekili Şükrü Kaya, Ermeni tehciri ve sonrasındaki kıyımlar nedeniyle suçlu görülüp İngilizler tarafından Malta’ya sürüldü. Şükrü Kaya ise, tehcir sırasında Mülteciler Dairesi Başkanı idi. Tehcir edilenlerin durumunu izlemek için bir dönem Halep’te bulundu. Tehciri yeteri radikallikte uygulamadığı için Halep valiliğinden aldırttığı Bekir Sami Bey’in yerine Bitlis valisi Abdülhaluk Renda gelince kendine verilen görevi yapma konusunda eli rahatladı.

1936’da Umumi Müfettişler toplantısına katılan Gümrük Muhafaza Umum Komutanı Tümgeneral Seyfi Düzgören de, 1915’de Miralay rütbesiyle, Harbiye Nezareti II. Dairesi Müdürü idi. Bahaettin Şakir’le işbirliği içinde tehcirin uygulamasını planlayanlar arasında olduğu iddia edilir.

Umumi Müfettişler toplantısına IV. Umumi Müfettiş Korgeneral Abdullah Alpdoğan da hâliyle katılıyor. 1935’de Tunceli Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle hem vali hem Umumi Müfettiş hem de komutanlık görevlerini elinde toplayan Aldoğan, toplantıdan birkaç ay sonra tenkil harekâtını yönetecek ve Dersim katliamının birinci dereceden sorumlusu olacaktır.

Toplantıya katılanlardan general Kazım Dirik ve Şükrü Sökmensüer (Emniyet İşleri Umum Müdürü) Teşkilât-ı Mahsusa içinde veya yakın çevresinde yer almışlardı.

Toplantılar sırasında çeşitli vesilelerle Ermeni sorununa değiniliyor. Örneğin Alpdoğan, sunduğu raporda, hükümetin Dersim’le ilgili aldığı tedbirlerden bölge halkının duyduğu endişeleri üç grupta topluyor. Birincisi, hükümet “Bizleri Ermeniler gibi kırıp imha edecek” endişesi. Belli ki o dönemde “Ermeniler gibi kırıp imha edilme” diye bir korku var toplumda. Toplantıya katılanlar Ermenilerin başına gelenler konusunda herhangi bir inkârcı ifade kullanmıyorlar.

Ermeni kırımının hatırasının diğer unsurlara gözdağı verilmesi açısından yararlı olduğuna dair bir ortak kanaat var.

Kürt sorununa Ermeni sorununun çözüm biçiminin ışığında bakmanın bu devlet yöneticilerinin çoğu için çok uzak olmayan ve başarılı bir pratikten esinlenmek demek olduğunu hissedebiliyoruz tutanakları okurken. Yakın tecrübeler ışığında bir devlet politikası olarak, serinkanlılıkla dile getiriliyor. Bu nedenle ‘imha siyaseti’, ‘telkin yoluyla’ asimilasyon yanında yakın bir ikinci bir seçenek olarak hep el altında duruyor. Şükrü Sökmensüer’in kelimeleriyle, imha siyaseti “Bugün mevzu-u bahis değildir, [ama] istikbalde belki böyle bir şey mevzu-u bahis olabilir.”

Sadece devlet aklına özgü olmayan, toplumun önemli bir bölümünün de paylaştığı bir son çare imha siyasetidir bu.

Yani Varlık Vergisi örneğindeki gibi var olmak için yok eden bir uluslaşma…

VAR OLMAK İÇİN YOK ETME ÖRNEĞİ: VARLIK VERGİSİ

“Piyasamıza egemen olan yabancıları böylece ortadan kaldırarak, Türk piyasasını Türklerin eline vereceğiz,” türünden bir ulusçu mantık(sızlık)la devreye sokulan Varlık Vergisi’nin babası Başbakan Şükrü Saracoğlu -şunları diyecek kadar- tam bir ırkçı idi:

“Biz Türk’üz, Türkçüyüz ve daima Türkçü kalacağız. Bizim için Türkçülük bir kan meselesi olduğu kadar ve lâakal o kadar bir vicdan ve kültür meselesidir.”[12]

Varlık Vergisi’nin “gerekçesi”ni de şöyle izah ediyor: “Piyasamıza egemen olan yabancıları böylece ortadan kaldırarak, Türk piyasasını Türklerin eline vereceğiz.”[13]

Yani “Türk”ün anlamı onun için de, aynen ‘Savaş, Türkiye, Varlık Vergisi’ başlıklı yaptındaki Cahit Kayra’daki gibidir: “Müslüman Türk”, yani gayrimüslimin zıddı. Cümlenin anlamı da, İttihatçılardan bu yana süregelen, gayrimüslim tüccardan alıp Müslüman tüccara vermektir.”

Nihayetinde de ağır Varlık Vergisi’ni ödeyemeyen, gayrimüslim T.C. vatandaşları 1943’te Aşkale’deki çalışma kampına gönderilmişti.

11 ay uygulandıktan sonra kaldırılan Varlık Vergisi ile 114 bin kişi vergilendirildi, düzeltme ve terkin sonucu 314 milyon vergi alındı, ödenmeyen, terkin edilen vergi 109 milyon liraydı.

MİLLİYETÇİLİK İLLETİ!

Kökleri İttihat ve Terakki’yi[14] oluşturan dinamiklere yaslanan Türk(iye) milliyetçiliği; her milliyetçilik gibi ötekileştirerek yaratılan hayali bir yazın ve ezberciliktir.

Bu eleştiriye kapalı ezber, nihayetinde resmî ideolojinin ta kendisi ya da “kutsal” ve “dokunulamaz” ilan edilen efsanedir.

Örneğin I. Türk Tarih Konferansı’nda Türk ırkının özellikleri “uzun boylu, uzun beyaz simalı, düz veya kemerli ince burunlu, muntazam dudaklı, çok kere mavi gözlü ve göz kapakları çekik değil, badem gözlü bir ırk” olarak tanımlanmış.

Biraz daha ileri giderek “Müslümanlık: Türk’ün milli dini” adlı tezinde, Hz. İbrahim, Hz. İsmail ve Hz. Muhammed’in Türk olduğunu iddia edilmişti…

“Türk’ün Türk’ten başka dostu olmadığı” retoriğine yaslanan bakış açısı hakkında; hangi “gerekçe”yle olursa olsun; Mahir Kaynak gibi, “Milliyetçilik genelde insanlar üzerinde olumlu etki yapan bir dünya görüşüdür”; veya Doğan Kuban türünden “Milliyetçilikten hastalık gibi korkan birtakım insanlar nasıl türedi bilmiyorum,” demek; elbette mümkün değildir…

Çünkü A. Einstein’ın, “Karşılaştığınız sorunları, o sorunları yarattığınız düşünce düzleminde kalarak çözemezsiniz,” saptamasındaki üzere; “Şu anda dünyada 200’e yakın ulus devlet, 15 bin kadar da devletleşmemiş ulus var”ken miyadını doldurmuş ulus devlet retoriğine sarılmak, halkların kardeşliğine karşı işlenebilecek cinayetlerden, zırvadan birisidir…

ACILAR ORTAKTIR…

Etnik farklılıkların özünde çelişkili farklılıklar olmadığının; ancak, etnik farklılıkların, belli toplumsal koşullarda; örneğin kapitalist ulus-devlet milliyetçiliğinde bir karşıtlığa dönüştürüldüğünü unutmadan;diyeceklerimi toparlıyorum: Anadolu’da Rum’lardan Ermeni’lere ya da diğerlerine dek ötekileştirilenlerin acıları, radikal sosyalistlerin sahip çıkması gereken tarihsel bir soru(n)dur…

Ancak Anadolu’nun acılarıyla Balkanlar’da yaşananlar kardeştir; mesela Yunanistan’dan Anadolu’ya göç eden mübadillerin öykülerindeki gibi…

“Cevat Dayımın köyü Sübulu’dan Yansata adındaki Rum, bizi Selanik’e götürdü. Köyden beygirlerle yola çıktık, Paşaköprüsü’nü geçtik. Önce Kozana’nın Yankov Köyü’nde konakladık. Akrabalarımız vardı, onların yanında kaldık. Bu arada Yansata Kozana’dan otobüs kiraladı. İki üç hane bindik otobüse. Selanik’e varınca Yansata hepimizle helalleşti ve ağlayarak geri döndü. Selanik’te bir barakaya aldılar bizi, aşı yaptılar. İkindi vakti Gülcemal Gemisi’ne bindik. Yemeklerimizi yanımıza almıştık, rahat sayılabilecek bir yolculuktan sonra İzmir’e yanaştık. İzmir’de iki gün kaldık,” diye anlatıyor İbrahim Amca, 1924’ün mart ayında Yunanistan’dan Türkiye’ye yaptığı zorunlu yolculuğunu... [15]

Bu da bir “bedelleşme, değiş tokuş değil, bedel ödeme”ydi…

Evet, evet sözünü ettiğim “Türk topraklarında yerleşmiş Rum Ortodoks dininden Türk uyruklularıyla, Yunan topraklarında yerleşmiş Müslüman dininden Yunan uyruklularının” zorunlu mübadelesi…

Bedelleşme ya da değiş tokuş anlamına gelen mübadele aslında tarihe daha çok bedel ödeme olarak geçti.

30 Ocak 1923’te imzalanan “Türk ve Yunan Halklarının Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Protokol” nedeniyle Türkiye’den 1 milyon 200 bin Rum Ortodoks ile Yunanistan’daki 500 bin Müslüman yer değiştirdi…

Balkanlar’daki uluslaşmalara eklenmeliydi bu acılar da; “Yetmiş iki millete bir göz ile bakmayan/ Halka müderris olsa da hakikâte düşmandır,” sözlerini unutmadan Yunus Emre’nin…

3 Mayıs 2011 13:33:10, Ankara.

N O T L A R

[1] Atina’da yayınlanan ‘Yol’ adlı sol gazetenin 20 Mayıs 2011 tarihli nüshası için kaleme alındı… Newroz, Yıl:5, No: 174, 25 Mayıs 2011…

[2] Antonio Porchia, Yeni, No:2, Kış 2011, s.33.

[3] Anadolu ortaçağ tarihi için önemli bir kaynak olan ‘Panaretos Güncesi’, iki yüzyıl kadar önce Venedik’te, San Marko Kütüphanesi’nde ortaya çıkan (A. Hahanov, Panaret’in Trabzon Tarihi, Çev: Enver Uzun, Yeni Zamanlar Dağıtım, 2010.) ve Ortaçağda, Anadolu’nun Doğu Karadeniz bölgesinde yer alan Komnen devleti ile ilgili en önemli kaynak sayılan, Mihael Panaretos’a atfedilen bir güncedir.

Devletin yıkılmasından 35 yıl önce sona eren bu güncede, devletin kurulduğu 1204 yılından 1426 yılına kadar Trabzon’daki Komnen Sarayı çevresinde yaşanan olaylar kayda geçirilmiştir. Bu notların 32. paragrafında, Panaretos’un adı “olayları kayıt eden” diye geçer.

Burada Bizanslıların ya da Komnenlerin ‘Greeks’ ve Kuzeydoğu Anadolu’nun ‘Pontus’ diye adlandırılmasının Avrupa merkezli olduğunu belirtmek gerekir. Trabzon çevresinde ‘Rumca’ konuşanlar, anadillerine Romeika dediğine göre, kendilerini aslında ‘Yunan’, ‘Grek’ ya da ‘Pontus’ olmaktan çok ‘Romalı’ saymaktadırlar.

[4] Melih Özeren, Turuncu Geçmişin Kıyısında, İletişim Yay., 2011.

[5] Erkam Tufan Aytav, Türkiye’de Öteki Olmak, Mavi Ufuklar Yay., 2011.

[6] Yalçın Yusufoğlu, “24 Nisan ve Tekleştirme (1)”, Sesonline.net, 22 Nisan 2011.

İbrahim Sediyani, “Bunlar Şehirlerimizin Gerçek İsimleridir”, 28 Nisan 2011, http://www.ufkumuz.com

[8] Esat Mahmut Karakurt, Akşam gazetesi, 1 Eylül 1930.

[9] Ayşe Hür, “1934 Trakya Olayları”, Taraf, 4 Temmuz 2010, s.12.

[10] Erik Jan Zürcher, aktaran: Kürşat Bumin, “… ‘Büyük Felaket’ ve 10 Nisan Sivas”, Yeni Şafak, 27 Nisan 2011, s.10.

[11] M. Bülent Varlık, Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları-1936, Dipnot Yay., 2010.

[12] Şükrü Saracoğlu, Ayın Tarihi, Ağustos 1942, s.31

[13] Şükrü Saracoğlu, dönemin Trabzon Mebusu F. A. Barutçu’nun anılarından aktaran Ayhan Aktar, Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları, İletişim Yay., 2010, s.148.

[14] Murat Çulcu, İttihat ve Terakki, E. Yay., 2011.

[15] Dicle Baştürk, “Mübadillerden Yadigar Müze”, Taraf, 17 Aralık 2010, s.4.